Afrika Hadɛ Kiŋ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Afrika Hadɛ kiŋ
Republiek van Suid-Afrika
Republic of South Africa
iRiphabliki yeSewula Afrika

Afrika Hadɛ kiŋ tɛlɛŋa

Afrika Hadɛ kiŋ Kɩɖaʋ kɩdɛɛka

Afrika Hadɛ kiŋ Ɛjaɖɛ tɛ tampaɣ
Tʋmɩyɛ taa kʋnʋmɩŋ: Afrikaans, Iŋglɩɩsɩ, Ndebele, Sotho Hayi kiŋ, Sotho, Swazi, Tsonga, Tswana, Venda, Xhosa nɛ Zulu
Tɛtʋ sɔsɔtʋ: Pretoria
Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ: Ɖajaa Jacob Zuma
Ɛjaɖɛ walanzɩ: 1,221,037 km²
Samaɣ ñʋʋ: 54,956,900 (2016)
Tɛtʋ hɔɔlʋʋ samaɣ ñʋʋ: 42.4 km²
Internet nimaɣ: .za

Afrika Hadɛ Kiŋ ɛjaɖɛ kɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩwɛna Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ kpaagbaa yɔ. Ɖɩ-tɛ politika tɛtʊ sʊsɔtʊ kɛ payaɣ se Piretoriya. Afrika Hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-hayʊ kɩŋ lɛ pɩsɩna Namibii, PɔcɩwaanaaSimbaabuwee ajɛya; ɖɩ-tɛ hayʊ kɩŋ nɛ wɩsɩ ɖilɩyɛ taa lɛ, MoozambikiSuwaziilandɩ ñina. Lesoto kɛna ɛzɩ ɛjaɖɛ cikpeɖe nɛ ɖɩwɛɛ Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɖɔɖo yɔ.

Afrika wɩsɩ ɖɩlkɩyɛ taa ɛjaɖɩ ndɩ, ɖɩ-taa lɛ, pinde pɩnaɣ taa lɛ ɛyaa kpɛnda millionaa 54 nɛ pa-taa ɛyaa kɩkpɛɛdaa kpɛndɩ ɛzɩ 80,2 kɛ mɩnɩʊ yɔɔ yɔ, ɛyaa kɩsɩdaa ñɛwɛɛ ɛzɩ 8,8 kɛ mbʊ yɔ. Ɛyaa kʊʊlʊmaa wɛɛ ɛzɩ 8,4 yɔ nɛ piyele Aasɩɩ mba ñɛwɛɛ ɛzɩ 2,5. Afrika kpeekpe taa lɛ; Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa kɛ pakɩlɩɣ naʊ ɛyaa mba pɛwɛna tomnasɩ ndɩ ndɩ yɔ; ɛzɩ ɛyaa kɩkpɛɛda, kʊlʊmaa kɩsɩdaa nɛ Ɛɛndɩ mba kɛ mbʊ yɔ. Ɛsɔ sɛtʊ layʊ sɔsɔ weyi payaɣ-ɩ se Archevêque Desmond Tutu yɔ, ɛkʊma Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ se Ɛsɔtaa Tɩŋgaɣyʊʊ Ɛjaɖɛ, yaa kaaɣyʊʊ mbʊ pʊ yɔɔ yɔ, kedeŋa kpeekpe ɛyaa sidaa nɛ pɛwɛ peeɖe. Ɛsɔtaa Tɩŋgaɣyʊʊ Ɛjaɖɛ ŋgʊ kɩlɛɣzɩna mbʊ payawaɣ se pɩnzɩ 1948 nɛ nzɩɩna pɩnaɣ 1991 taa yɔ.

Paa nɛ Apartheid hɩɖɛ ɛɛtasɩɣ yaʊ kaʊ kɔyɔ, tɛyɩtʊ ndʊ tɩɩtɩɩwɛɛ ɛyaa kɩlʊmaa nɛ kɩkpɛɛdaa pɛhɛkʊ taa yɔ, tʊtʊ ñɛwɛ mbʊ tam. Paa nɛ mbʊ yɔ, Afrika ajɛya kpeekpe taa lɛ, Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa kɛ tɔsʊʊ huu kɩlɩna ɖɛwʊ nɛ ɛsɩndaa nɛ laatriki mɩŋ, habɛɛ yaa mbʊ mbʊ pɩwɛ tɛtʊ sʊsɔtʊ taa payɩ yɔ, pɩwɛ paa hɔɔlʊʊ ŋgʊ lɛ kɩ-taa kɛ peeɖe.

Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ ɛjaɖɛ nɖɩ, ɖɩkɛna naalɛ ñɩndɛ kɛ tɔsʊʊ hʊʊ taa Afrika kedeŋga kpeekpe taa. Nɖɩ tɩŋgʊna Naajeeriya ñɩnɖɛ wayɩ kɛ tɔsʊʊ hʊʊ taa kɛlɛ mbʊ yɔ. Peeɖe ɖɔɖɔ tɛtɛɛ ñɩm sɔsɔm wɛɛ sakɩyɛ; ɛzɩ: oorɩ, tiyaamaŋ nɛ saarbɔɔ kɛ mbʊ yɔ. Mbʊ yebina nɛ tuuɖe taa ajɛya ñɔɔna-ɖɩ kpam pɩkɩlɩna alɩwaatʊ ndʊ tɛŋtɛŋga tɛɛ you kalakaɣ kpem lɛ yɔ. Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ, nɖɩ kɩlɩlna wɛʊ ɖoŋ kɛ paa politika yaa sɔɔjɛɛtʊ hɔɔlʊʊ taa kɔ yɔ.

Kɩ-ɖɩwɛyɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Fefeku[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pʊŋ hɔɔlʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kadasɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tʊma sɔsɔna hɔɔlɩŋ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Caanaʊ tɔm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Politiki nɛ tʊma ndɩ ndɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kewiyaɣ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Politiki aŋgba[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Laŋ nɛ lɩm yɔɔ kandayʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kɩɖaʊ kɛdɛɛka[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Samaɣ ̃nʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔnʊʊ taa alaafɩya[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kʊnʊmɩŋ ndɩ ndɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛsɔ nʊmɔʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Sɔnzɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Sɩpɔɔrɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Samaɣ tɩlasɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kʊ̃nɔndʊtʊ nɛ ajɛya lɛɛna taa kʊyʊʊ ɖʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛyaa kʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔsʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔsɩŋ weyi ɛkɩlɩ ɖoŋ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Anasaayɩ nɛ ɛyʊ kɩkpɛdʊ pɛ-hɛkʊ taa tɛyɩtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔsʊʊ lɛɣzʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tʊma wɛʊ kewiyaɣ nesi tɛɛ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔsʊʊ ̃nɔɔzʊʊ tɩlasɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛzɩyɛ egbena[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Laŋ taa wondu[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛjaɖɛ wɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɩcɔna ɖɔɖɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Takayɩsɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Takayɩsɩ nzɩ pama kɩ-yɔɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Filimwaa mba pawɩlɩɣ-kʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Takayɩhayʊʊ tɛɛ tɔm nɛ tɩ-ɖɩnayɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔm lɛɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Awayɩ kpasɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]


Afrɩka
Afrika Hadɛ kiŋAlizeeriiAŋgoolaCaadɩCibuutiEgipitiEriitreeEtiyoopiiKaabɔɔKambiiKameruniKanaKapʊvɛɛrɩKeniyaKinee-EkwatoriyaaalɩKinee-KonakriiKinee-PɩsaʊKootidiivʊwarɩKoŋo KinsasaKɔngoo-PirazaaviiliLezotoLiiberiyaLiibiiMaaliiMadakasɩkarɩMalawiiMarɔkɩMoozambikiMoritaaniiNaajeeriyaNamibiNizɛɛrɩPeenɛɛPurkina FasooPurundiPɔcɩwaanaaRuwandaaSahara KañɩnbʊsaɣSantrafriSenegaalɩSiyeera –LeyɔnɩSoomaaliSudaanɩSuudanɩ HadɛSuwaaziilandɩSambiiSɩmbaabuweTanzaniiTogoTuniiziiUgandaa