Rɔdɩyɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya
Rɔdɩyɔm tɛ Electron shell

Rɔdɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 45 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Rh. Rɔdɩyɔm tomnaɣ yem kɛ ñɩɣlɩm pɩyʊ weyi ɛwɛ ɖoŋ nɛ ɛpɛlɩɣ, ɛkɛ platɩnɩ mɛfɛyɩ yuŋ waa tɛ pɩlʊʊ taa nɔyʊ. Walaa tɛ nɩɣ taa lɛ, ɛ nɛ rʊtyɔm nɛ paladɩyɔm nɛ ɔsɩyɔm nɛ ɩrɩtɩyɔm nɛ platɩnɩ pa-ɖɩcaɣyɛ ɖoli kʊyʊm, mbʊ paya-wɛ se platɩnɩ waa kpeekpe ɖɩwɛyɛ.

Rɔdɩyɔm 78g sample

Pɩnaɣ 1803 kɛ William Hyde Wollaston lɩ pʊtʊ ɛnʊ ɛ-yɔɔ, ɖɔɖɔ ɛzɩ paladɩyɔm, pɩtɩŋna ñɩɣlɩm tɛtʊ ɖɩwɛyɛ taa ndʊ tɩkɛ Amerika nɛ Hadɛ ɛjaɖɛ taa kiŋ yɔ, sʊtʊ lɩm mbʊ pehiwa alɩwaatʊ ndʊ pɛkpɛnda lelemiŋ yɔ, nɛ patɛma lɩzɩɣ ɔsɩyɔm yɔ, platɩnɩ kajazasɩ kɩkpɛdasɩ nzɩ pɩma yɔ taa kaawɛ platɩnɩ pʊtʊnaa ɛzɩ ɩrɩtɩyɔm, ɛlɛ pɩɩwɛ ndɩ ndɩ (pɩlɩna rɔtɩyɔm cɛbɩyasɩ yɔɔ) rʊtɛnɩyɔm nɛ nabʊyʊ taa kɛ platɩnɩ.

Hɩɖɛ nɖɩ ɖɩlɩna krɛkɩ kʊnʊŋ taa se ῥόδον (rhodon) pʊ-tɔbʊʊ se kela sɛmɩŋ yaa kɩsɛcɛzʊʊ. Ɛyʊ weyi ɛlɩ pʊtʊ ɛnʊ ɛ-yɔɔ yɔ hana-ɩ hɩɖɛ pɩlɩna rʊtɩyɔm pʊtʊnaa nabɛyɛ sɛmɩŋ caʊʊ yɔɔ, kɔzɩ kɔzɩ hɩdrɔzɛnɩ kalɩkɔdaɣ yɔ.


Pure rɔdɩyɔm bead, 1 gram. Original size in cm - 0.5

Krɛkɩ nɛ latɛŋ tɔmpiye yaa Ɛnglɩsɩ taa se rɔtɩyɔm kaalɩ nɛ fransɩɩ kʊnʊŋ lɛ ɖooo pɩnaɣ 1805 alɩwaatʊ taa Wollaston tʊma tɔm kɛdɩɣ taa, pana-yɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ pɩnaɣ pɩnaɣ tɔm heyuu takayasɩ taa. Sɛzɩyaa mba palakɩna-wɛ nɛ tʊmɩyɛ lɔɔɖa wena paɖʊ a-taa karasɩm yɔ platɩnɩ kpɛndʊʊ ñɩɣɖɛ nɛ paladɩyɔm nɛ rɔdɩyɔm. Palakɩ-ɩ nɛ tʊmɩyɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ setiyu tʊma sɔsɔna taa nɛ ɖɔɖɔ pʊtʊ weyi ɛkɛ miŋ sɔsɔŋ sazɩyʊ (eyoluu yee ɛsa miŋ pɩtalɩ 1 963,85 °C, yaa 1 963,85 °C), halɩ pɩkɩlɩ mbʊ.