Mañɩzɩyɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya
Mg-TableImage

Mañɩzɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-tɛ ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 12 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Mg. Mañɩzɩyɔm kɛ ɖʊʊyʊ ñɩɣlɩm pʊyʊ. Ɛkɛ pʊtʊ nakʊ tʊ weyi ɛkɩlɩ tɔyʊʊ ɛjaɖɛ taa yɔ. Ɛlɩna tɩɩnzɩ sɔsɔsɩ kɩbɩnzɩ nasɩyɛ taa alɩwaatʊ ndʊ pɛkpɛndʊʊ hɛlɩyɔm taa pee naatozo nɛ karɩbɔnɩ piye kʊɖʊmɖɩyɛ yɔ.

Electron shell 012 Magnesium

Alɩwaatʊ ndʊ pɩ-tɛ tɩɩnzɩ sɔsɔsɩ nzɩ sɩmɩzɩɣ gbiyii lɛ, mañɩzɩyɔm hɔɔlʊʊ sɔsɔʊ lɛɛkʊ tɩɩnzɩ hɛkʊ taa ɖenɖe ɛɖanɩɣ tasʊʊ cɔzʊʊ tɩɩnzɩ laɣsɩ kɩfam taa. Mañɩzɩyɔm kɛ pʊtʊ lutozo weyi ɛkɩlɩ tɔyʊ tɛtʊ pɔɔɖɛ taa yɔ nɛ pʊtʊ naanaza tʊ weyi ɛkɩlɩ wɛʊ tɛtʊ yɔɔ yɔ (ñɩɣyʊʊ, ɔkɩsɩzɛnɩsɩlɩsɩyɔm pa-wayi), ɛkɛ pʊtʊ naatozo tʊ weyi ɛkɩlɩ ɖɔʊ yɔlʊʊ taa kɛ pɔɔ taa lɩm taa yɔ, sɔdɩyɔm nɛ kɩlɔrɩ pa-wayi.

Ñɩɣyʊʊ keeke mʊʊ miŋ camɩyɛ pɩtɩŋna laɣsɩ nasɩyɛ yɔɔ (yee ŋɖʊ mʊntʊsʊʊ kɩñɩlɩsʊʊ nakʊyʊ, kʊhʊlʊmʊʊ, yʊlʊnzɩyʊ). Kpɛdɛ tʊmɩyɛ taa palakɩna-ɩ nɛ tʊmɩyɛ piŋ ɛzɩ pʊtʊnaa nabɛyɛ kpɛdʊʊ taa alɩmɩnɩyɔm nɛ mañɩzɩyɔm (nɛ nabʊyʊ taa lɛ, paya se mañalɩyɔm). Mañɩzɩyɔm takpɩndɩ ɛzɩ alɩmɩnɩyɔm yɔ nɛ pasa kpɛndʊʊ camɩyɛ mbʊ pʊyɔɔ yɔ pɩfɛyɩ yuŋ ɛlɛ pɩcaɣ tɛyɩŋ ɖeu.

Magnesium crystals

Mañɩzɩyɔm kɛ hiu nɛ kʊyʊm pʊtʊ weyi ɛkɩlɩ ɖɔʊ hilimye ñʊʊ hɔɔlʊʊ taa ɛyʊ tomnaɣ taa yɔ. Ɛkɛ kɩjɛyɩɣ pʊtʊ nɔyʊ ɛyʊ tomnaɣ taa holaa cɔlɔ nɛ pɩdɩŋ 300 cɔlɔ. Mañɩzɩyɔm nasɩyʊ sɩlɩyaa ciɣduu ɖama taa pa-nɛ fɔsɩfatɩ pʊtʊnaa nabɛyɛ ɛzɩ ATP, ADN nɛ ARN. Palakɩna tʊmɩyɛ piŋ nɛ mañɩzɩyɔm pʊtʊnaa ɖɔkɔtɔ tɛ kɔ taa kɔzɩ kɔzɩ ɖenɖe pɛhɛzɩɣna holaa ɖenɖe añaŋ ɛzɩma pʊtɔpɔzɩ yɔ.

Mañɩzɩyɔm hɩɖɛ lɩna krɛkɩ kʊnʊŋ taa pɩtɩŋna Thessalie egeetiye nɖɩ payaɣa se Magnesia yɔ. Egetiye nɖɩ ɖɩ-taa kaawɛ mañɩzɩyɔm sakɩyɛ, nɛ kɩwɛ ndɩ ndɩ ɖɔɖɔ. Aŋglɩtɛɛrɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, Joseph Black tɩlɩna mañɩzɩyɔm se ɛkɛ pʊtʊ nɔyʊ pɩnaɣ 1755, nɛ kɩpaɣlʊ Humphry Davy ñalɩzɩ ñɩɣlɩm hɔɔlʊʊ keeke pɩtɩŋna nazɩyʊ yɛkɛlɩnaʊ pɩnaɣ 1808 pɩlɩna mañezi MgO nɛ mɛrɩkɩrɩ kalɩkɔdaɣ HgO kpɛndʊʊ yɔ.