Mɛrɩkɩrɩ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Mɛrɩkɩrɩ kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 80 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Hg. Paaya-ɩ ɖɔɖɔ se ñɩlɩ ñɩlɩ liidiye pɩkɔɔ pɩtalɩ kpaɣɖʊ 19 wɛɛ paɣzɩtʊ. Paalaba-ɩ nɛ tʊmɩyɛ miŋ saʊʊ ñɩɣyʊʊ taa nɛ ñɩɣyɩŋ sakɩyɛ sakɩyɛ taa pɩcɔ pekizi-ɩ pɩnaɣ 1999.

Mɛrɩkɩrɩ kɛ pʊtʊweyi e-lone kɔyɔ 12 nɛ caɣyɛ ñɩnɖɛ yɔ 6. Stricto sensu, Ɛkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ weyi ɛwɛ kʊñʊŋ yɔ, ajɛyɛ kpeekpe kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ nɛ laɣsɩ kɩkpɛndʊʊ tʊmɩyɛ tɔŋ se ɛtɛkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ kɩɖɛzɩɣ, kɛlɛ laɣsɩ ɖeɖe lɛ, pɛkpɛndʊʊ ɛnɛ ñɩɣlɩm wondu kɩɖɛzɩtʊ tʊma sakɩyɛ taa nɛ takayasɩ sakɩyɛ taa.

Ajɛyɛ kpeekpe nɩnaʊ tambaɣ nakayɛ lakɩ lɩmaɣza mbʊ se papasɩ mɛrɩkɩrɩ tɛ tʊmɩyɛ labɩnaʊ nɛ ɛzɩma kɩwɛna tɩlasɩ sakɩyɛ kedeŋga taa nɛ alafɩya nɔmɔʊ taa yɔ wɛ nʊmɔʊ ɖooo pɩnaɣ 2010 (Stockholm tɛtʊ taa), pamazɩ tɩyɔɔ se pɩkɛ pɩnaɣ 2013 Sapɔŋ ɛjaɖɛ taa. PNUE kpeɣla ajɛyɛ aɖɔɔ pɩcɛzɩ mɩnʊʊ yɔɔ Nayiroobii (Keniya ɛjaɖɛ taa), kpaɣ aloma fenaɣ kɩyakʊ 31 ŋtalɩ kamɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 4 pɩnaɣ 2011 nabutozo tɛ kpeɣluu nɛ nɩnaʊ tɔm ndʊ tɩyɔɔ (INC3, pɩkɛna Intergovernmental Negotiating committee).

Krɛsɩ, Théophraste (-371,-288) kaama kajalaɣ lɛɣtʊ takayaɣ pɩlɩna Lapidus ñɩɣlɩm yɔɔ, ka-taa peeɖe ɛkɛdɩɣ ɛzɩma papɩzɩɣ pohuyi sinabre yɔ (gr:κινναβαρι, kinnabari) pɩtɩŋna ɖama yɔɔ ɖama yɔɔ ñalʊʊ nɛ pala ñɩlɩ ñɩlɩ liidiye (χυτὸν ἄργυρον, chytón árgyron) pɔsɔkɩna sanɖaʊ ɖoŋ ñɩŋʊ sinabre pɛkpɛndɩna fɩnɛgrɩ.