Mahatma Gandhi

Pɩlɩɩna Wikipediya
(Papɩsɩna-kɛ nɛ ɖooo Gandhi)
Gandhi

Informa
Ɛ-ɛjaɖɛ (Ɛɛndɩ)
Ɛ-tʋmɩyɛ
Ɛ-ɖɩlʋlɩyɛ Porbandar, Bombay, Gujarat, (Ɛɛndɩ)
E-efemiye kɩlʋlɩyɛ 2 Aloma fenaɣ 1869
Ɛ-ɖɩsɩbɩyɛ New Delhi, Delhi, (Ɛɛndɩ)
E-efemiye kɩsɩbɩyɛ 30 Kɔnaɣ fenaɣ 1948
Ɖajaa Mohandas K.Gandhi

Weyi payaɣ se, Mohandas Karamchand Gandhi yɔ, ɛkɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ n̄ʋʋdʋ. Ɛnʋ lʋbɩna siŋŋ nɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖiyiɣ ɖɩ-yɔɔ wɛʋ. Palʋla-ɩ "Porbandar" tɛtʋ taa aloma fenaɣ kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1869 taa. Pakʋ-ɩ "Delhi" tɛtʋ taa kɔlaɣ fenaɣ niidozo n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1948 taa. Payaɣ-ɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-taa se, Mahatma Gandhi. Hɩɖɛ ńɖɩ ɖɔɖɔ pasɩmna-ɩ kedeŋa kpeekpe yɔɔ. "Sanskrit" kʋnʋŋ taa lɛ, payaɣ se, mahatma, pʋ-tɔbʋʋ se, "ciyam sɔsɔʋ". Ɛlɛ, Gandhi kisi hɩɖɛ ńɖɩ e-wezuu caɣʋ tɩŋa. Ɛɛndɩ kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, payaɣ-ɩ yem se, Gandhi yaa Gandhiji yaa Bapu, pʋ-tɔbʋʋ se, "Caa"

Gandhi kɛkɛ ɛyʋ weyi ɛn̄ɩnaɣ toovenim tɔm ɖeke koŋ yɔ. Ɛtaasɔɔlɩ cɛtɩm tɔm kaʋ. Ɛɛkɛ mbʋ payaɣ se, "satyagraha" yɔ, pʋ-yɔɔ lʋɖʋ siŋŋ. Eyekaɣ se, ɛyaa ɛɖɔ habɛ yɔɔ nɛ pawɩlɩ se, pɔsɔɔlɩ yomiye taa lɩʋ. Ɛtɔsɔɔlɩ heluhelu lakasɩ. Pʋ-yɔɔ ɛtɩŋna hɛɛɛ hɛɛɛ nɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ lɩɩ yomiye taa. Gandhi ɖʋ aŋgba sakɩyɛ wena alʋkɩ se, ajɛɛ ɛlɩɩ yomiye taa nɛ paa weyi ɛwɛɛna ɛ-waɖɛ yɔ. Aŋgba ana an̄ɔ kedeŋa kpeekpe yɔɔ. Sɔsaa nabɛyɛ sakɩyɛ lʋba tɩ-yɔɔ wɛʋ waɖɛ yɔɔ siŋŋ ɖɔɖɔ ɛzɩ Gandhi yɔ. Mbaa yɔ : Albert Schweitzer nɛ Martin Luther KingNelson MandelaSteve BikoDalaï LamaAung San Suu Kyi. Ɛlʋkaɣna lɛɣzɩtʋ ndɩ ndɩ ndʋ ansaayɩnaa kɔŋkaɣna yɔ. Ekizaɣ komina n̄azʋʋ n̄azʋʋ mbʋ yɔ. Kedeŋa yɔɔ sɔsaa nabɛyɛ sakɩyɛ tɩŋna Gandhi maɣzɩm yɔɔ nɛ palʋkɩ ɛ-lʋɖɛ pa-ajɛɛ taa.

Gandhi spinning

Gandhi laba ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandʋʋ sukuli Angleterre ɛjaɖɛ taa nɛ ɛpɩsɩ tɔmhʋyʋ. Eseɣtaɣ ɛyaa Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa se palɩɩ pɔɖɔ habɛ yɔɔ nɛ pawɩlɩ se, pɔsɔɔlɩ ɛyʋ waɖɛ. Ɛlɛ, ɛtɔsɔɔlɩ se, pɔyɔkɩ nabʋyʋ yaa pala heluhelu lakasɩ kaʋ. Ɛpɩsɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, eseɣti haɖaa nɛ kʋn̄ɔndɩnaa se, pekisi lambuu ŋgʋ pamʋwa-wɛ yɔ. Eheyaɣ-wɛ ɖɔɖɔ se, pekisi ɛyaa hɛkʋ taa tɛyɩtʋ ndʋ tɩwɛɛ yɔ. Ɛlʋbɩna ɖɔɖɔ ɛ-ɛjadɛ taa paɣtʋ ɖoŋ n̄ɩndʋ ndʋ Brimaanɩ waa kaɖʋwa yɔ. Ɛkɔma ɛkɛ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se, "Congrès national indien" yɔ, ɖɩ-n̄ʋʋdʋ lɛ, ɛlʋ se pasɩna kʋn̄ɔndɩna. Ɛlʋba ɖɔɖɔ se, Ɛɛndɩ halaa ɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ. Ɛlʋba siŋŋ se, taabalɩyɛ nɛ ɖama nɩnaʋ pɛwɛɛ ɛyaa hɛkʋ taa, se tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ pɛ-hɛkʋ taa. Ɛsɔɔlaa se, kʋnʋmɩŋ nɛ Ɛsɔ tɛɛ luŋuu aŋgba pa-nʋmɔʋ taa lɛ, tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ ɛyaa hɛkʋ taa kaʋ. Ɛsɔɔlaa se, paa anɩ ɛtɔɔ nɛ ɛhaɣ. Ɛlʋba "Swaraj" ŋgbɛyɛ yɔɔ siŋŋ. Ŋgbɛyɛ ńɖɩ ɖɩlʋkɩna se, ɛjaɖɛ naɖɩyɛ ɛtaan̄azɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ.

Gandhi, Londres, 1906

Gandhi lɩmaɣza yɔɔ pɩtɩŋnaa nɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ lakɩ mbʋ sɔnɔ ɖɩlakɩ yɔ. Ɛtacaɣ wezuu ɛzɩ ɛyʋ n̄ɩm tʋ yɔ kaʋ. Ɛlakaɣ mbʋ payaɣ se, "ashram" yɔ. Pʋ-tɔbʋʋ se, ɛcakaɣ lakʋ taa yaa pʋʋ taa. Ɛnʋ n̄ɩyaɣna e-wondu ndʋ esuwaɣ yɔ. Esuwaɣ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ wondu ndʋ payaɣ se, "dhoti" nɛ kpootu wondu ndʋ halaa laɣyɩɣ pa-hazasɩ yɔɔ yɔ. Ehuwaɣ kuntu ŋgʋ palʋna kpootu pɩzatʋ yɔ. Ɛlʋkaɣ se pahayɩ hatʋ ɖozi sakɩyɛ. Ɛhɔkaɣ nɔɔ alɩwaatʋ sakɩyɛ lɩŋŋŋ se, ɛwɛɛ kele kele. Ɛlɛ, ɛhɔkaɣ nɔɔ ɖɔɖɔ se, ɛtɩŋna pʋ-yɔɔ nɛ ɛlɛɣzɩ wɛtʋ nɛ lakasɩ mba ɛyaa lakɩ nɛ patamʋna kpem yɔ.

Gandhi kɛŋna Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ maʋ yaa lɩzɩyʋ. Ɛnʋʋ lɛ, ɖɩ-caa. Ɛ-lʋlʋʋ kazandʋ kɩyakʋ kɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ kazandʋ sɔsɔtʋ. Evemiye ńɖɩ ɖɔɖɔ Kedeŋa kpeekpe ajɛɛ kpɛndʋ ŋgbɛyɛ agbeɣla lɩza pɩnaɣ 2007 taa nɛ payaɣ-ɖɩ se, "Kedeŋa kpeekpe helu helu lakasɩ fɛfɩ evemiye".

E-wezuu caɣʊ tɔm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-pɩcatʊ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa(1869-1888)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

E-sukuli labʊ Aŋgletɛɛrɩ ɛjaɖɛ taa(1888-1891)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛpɩsʊʊ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa yɔ pʊ-tɔm(1891-1893)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛkɛ takayaɣ taa mayʊ tɔm hʊʊ kpaaŋ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ nɛ Britaniki komina pa-kajalaɣ you=[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlabʊ lɩmaɣzɛ se eseɣ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛwɛʊ Afrɩka nɛ hadɛ ɛjaɖɛ taa yɔ(1893-1915)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-pɩsaʊ hulaɣ nakɛyɛ tɔm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Suluku nakʊyʊ tɔm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbɩnaʊ paɣtʊ ndʊ tɩɩ̃nɔɔzʊʊ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa samaɣ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛtɛlɛm waa nabɛyɛ kʊyʊʊ ɛ-yɔɔ nɛ Ɛɛndɩ samaɣ se nɛ kaɖʊ ajɛya lɛɛna kʊyʊʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛɖʊʊ nesi Bowɛɛrɩsɩ (Boers) waa you naalɛ ̃nɩŋgʊ ɖeɖe yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kɩkalʊʊ paɣtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊkɩ se tɛyɩtʊ ɛwɛɛ Ɛɛdɩ ̃nɩma nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʊ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛɖʊ nesi siŋŋ nɛ palʊbɩna Zoulou samaɣ ŋga kakʊyɩ Ɛɛndɩ kewiyaɣ yɔɔ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Hermann Kallenbach[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊba nɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ lɩɩ yomiye taa(1915-1945)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Champaran nɛ Kheda[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛgbadɩyɛ fɛyɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Swaraj nɛ ɖɔm ɖɔnɛ (nɖɩ payaɣ se satyagraha)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʊʊ nɛ ===«QuitIndia»[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ tɩ-yɔɔ wɛʊ nɛ Ɛzɩma mbʊ pɛtɛyɩ-kʊ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ yɔ(1945-1947)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-kʊʊ(1948)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-lɩmaɣzɩyɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tolstoï nɛ Ruskin pa-lɩmaɣzɛ ɖukuni-i[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tisuu[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Toovenum[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛfɛyɩ kaɖɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɩŋ pe nɛ ɛ-hatʊ yɔ ɛ-tɔɔnaɣ kɩbaŋga[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Brahmacharya[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛtɔsɔɔlɩ helu helu lakasɩ(Ahimsâ)[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛwaɣ kʊdɔmɩŋ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Satyagraha[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ekisi Anasaayɩnaa ɛsɩndaa ɖɛnaʊ nɛ pɔ-tɔsʊʊ nʊmɔŋ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛsɔɔlaa se samaɣ ɛwɛɛ ka-tɩ yɔɔ, kataawɛɛna komina, kɛwɛɛ ɖiɣɖiɣ caɣʊ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Palʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ñɩm mbʊ eyeba yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

ɛ-hɩɖɛ ɖʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kedeŋa yɔɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-taabalaa nɛ ɛ-ɖoŋ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Mbʊ pʊtɔcɔlɩ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Mba payaɣ se «Dalits» waa yɔ pa-lɩmaɣzɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Samaɣ kʊyʊʊ ɛ-yɔɔ yɔ nɛ ɛzɩma mbʊ kɛtɛyɩ ɖama yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-takayɩsɩ nzɩ ɛmaa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-tʊma[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pasɩma-ɩ samaɣ sɔnzɩ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

E-wezuu caɣʊ filim waa taa=[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-takayɩsɩ kɩkalɩsɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Minziiki[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Aleɣya ndɩ ndɩ fideyoo taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɩcɔna ɖɔɖɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-agbele naa : Indira nɛ Rajiv Gandhi[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-takayɩsɩ ndɩ ndɩ sɩm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

E-wezuu caɣʊ Fransɩ ɛjaɖɛ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

E-wezuu caɣʊ Iŋgilisi ɛjaɖɛ taa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-yɔɔ tɔm kpɛlɛkʊʊ nɛ tɩ-taa tazʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-takayɩsɩ lɛɛsɩ ndɩ ndɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Takayɩhayʊʊ tɛɛ tɔm nɛ ɖenɖe panaɣ-tʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔm lɛɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Awayɩ kpasɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

41.207.160.90 13:01, 17 February 2016 (UTC)