Steve Biko

Pɩlɩɩna Wikipediya
Steve Biko

Steve Biko kɛna Afrika hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa tʊ Palʊla-ɩ saŋayɩŋ fenaɣ 18 pɩnaɣ 1946 kɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-tɛtʊ ndʊ payaɣ-tʊ se King William's Town yɔ. Ɛsɩkaɣ lɛ, ɛɛwɛna pɩnzɩ 30 yeke pɩnaɣ 1977. Pɩɩkɛnasalaŋ fenaɣ kɩyakʊ 12 wiye. Pretooriyaa tɛtʊ taa kɛ ɛsɩba, Afrika hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa. Palʊla-ɩ se payawaɣ-ɩ se Stephen Bantu Biko. Ɛzɩ Nelson Mandela yɔ, Steve Biko kɛna weyi ɛlʊba camɩyɛ ɖɔɖɔ se lɛɛzʊ mbʊ pɩɩwɛ Afrika nɛ hadɛ kiŋ peeɖe nɛ ɛyaa kʊhʊlʊma nɛ kɩkpɛɛdaa paakaɣ mɩsɣ yɔ, pɛkpɛndɩ mɩzaɣ nɛ pɔtɔɔ ñanaɣ kʊɖʊmaɣ taa. Pɩnaɣ 1963, ɛlɛ ɛɛwɛna pɩnzɩ 23 kɛ pakpa ɛ-ɖalʊ nɛ paɖʊ-ɩ salaka mbʊ pʊyɔɔ yɔ, ɛlʊkaɣ ɖɔɖɔ se anasayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pataacɩ ɖama. Pɩlaba mbʊ lɛ, ɛtɩlɔʊ ɛ-lʊɖɛ nɖɩ.

Ɛmʊ e-sukuli kɩtɛzʊ takayaɣ lɛ, ɛsʊʊ sukuli pɩya sɔsaɣa ɖɩwɩlɩyɛ nɛ ɛla ɖakʊtanaa sukuli kɛ natalɩ tɛtʊ taa. Sukuli ŋgʊ kɩwɛ Natalɩ tɛtʊ taa. Peeɖe lɔŋsɩnɖaa laba kediizaɣ nakayɩ nɛ palɩzɩ-se ɛkɛna pɔ-nɔɔ yɔɔ ɖɛyʊ kɛ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ-ɖɩ se SUSUS yɔ. Ŋgbɛyɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɔbʊʊ se Afrika nɛ hadɛ kiŋ sukuli piya kpeekpe kɩkpɛndʊ. Ɛzɩma ɛkɛ ɛyʊ kɩkpɛdʊ lɛ, NUSAS lɩmaɣza lɛ, ɛlɩ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa. Pɩɩkɛna pɩnaɣ 1968. Ɛlɩ ɖɩ-taa lɛ ɛtʊlʊ ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ nɛ ɛyaa kɩkpɛɛdaa ɖeke wɛna ɖɩ-taa ɛlɛ pataɖaŋga kʊhʊlʊm nɔɔyʊ se ɛtaasʊ, SASO. Ŋgbɛyɛ ɖɩnɛ ɖɩɩlakɩ yamyam lakasɩ ɛlɛ ɖama nɩnaʊ.

Pɩnaɣ 1972 taa pekizina ɛyaa mba pɛwɛ ɖɩ-taa nɛ peyeki paɖʊ taabalɩyɛ nɛ mba pɔtɔyɩtʊ ɛyaa kɩkpɛdaa yɔ. Pɩnaɣ 1973 ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa sukulinaa sakɩyɛ tɛma Steve Biko ŋgbɛyɛ tɔbʊʊ. Pɩkpaɣna mbʊ nɛ pɔcɔŋna ɛ-ŋgbɛyɩ nɖɩ ɛzɩ yamyam ñɩnɖɛ yɔ. Paɖaŋgɩ-ɩ se pɩtatasɩ pɩh-ɩ waɖɛ se ɛyɔɔdɩ natʊyʊ samaɣ hɛkʊ ya ɛyɔɔdɩna pɩɖɛɛ ɛyʊ kʊɖʊm yɔɔ kpɛndɛ. Pɩnaɣ 1976, mɩsɩkʊm fenaɣ taa, pɩkɛɛda lɛ yamayam lakasɩ paɣzɩ labʊ. Mbʊ pʊyɔɔ sukulinaa taa paawɩlʊ kʊɖʊmtʊ. Ɛyaa kʊhʊlɩmaa tɛ wɛna hɔɔlʊ nɛ kɩkpɛdaa. Ciidu mbʊ pɩ-taa kɛ Soweto hiu sɩm. Biko ñɛwɛ mɛɛsaɣ tɛɛ nɛ ɛlakɩ ɖama kpɛndʊ tʊmɩyɛ.

Ɛkpaɣ kɩyakɩŋ 101 nɛ ɛcɔʊ Kap-Oriyantalɩ. Ɛcɔʊ taa kɛ ɛɖʊ tabalɩyɛ nɛ aseɣɖe tɔm heyiyu Donald Woods, ɛlɛ kaɣna ɛ-tɔm maʊ. Kɩyɛɛna fenaɣ 18 pɩnaɣ 1977 sɔɔjanaa kpa Biko powona-ɩ Port Elizabeth pawɩlɩ-ɩ ñaŋ pʊcɔ patana-ɩ Pretoriya kɛ salaŋ fenaɣ 11 pɩnaɣ 1977. Tɛʊ fema lɛ, Biko tisa fesuu. Eyeba ɛ-wayɩ kɛ lelu, Ntsiki Mashalaba nɛ piya 5: Nkosinathi Biko, Samora Biko, Lerato Biko, Motlatsi Biko, Hlumelo Biko.