Nelson Mandela

Pɩlɩɩna Wikipediya
Nelson Mandela

Informa
Ɛ-ɛjaɖɛ Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ
Ɛ-tʋmɩyɛ Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ
Ɛ-ɖɩlʋlɩyɛ Mvezo, Cape Province, Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ
E-efemiye kɩlʋlɩyɛ hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyakʋ 18 n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1918
Ɛ-ɖɩsɩbɩyɛ Yowanɛɛsɩbuur, Gauteng, Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ
E-efemiye kɩsɩbɩyɛ saŋayɩŋ fenaɣ kiyakʋ 5 n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 2013

Nelson Rolihlahla Mandela, payaɣ e-cejewiye se, "Madiba". Palʋla-ɩ hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyakʋ hiu nɛ lutozo n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1918 taa Mvezo Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa. Ɛsɩba saŋayɩŋ fenaɣ kiyakʋ kagbaanzɩ n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 2013 taa Yowanɛɛsɩbuur tɛtʋ taa. Nelson Mandela kɛkɛ Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa politiki laɖʋ nɔɔyʋ. Kajalaɣ caca ŋgʋ pɔtɔ Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa se palɩzɩ ɖɩ-n̄ʋʋdʋ yɔ, ki-ɖeɖe lɛ, tɛyɩtʋ taafɛyɩ ansaayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa. Caca ŋgʋʋ pɔtɔɔ nɛ palɩzɩ Nelson Mandela nɛ ɛpɩsɩ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-n̄ʋʋ tʋ pɩnaɣ 1994 nɛ puwolo pɩsɩɩnɩ pɩnaɣ 1999 n̄ɩŋa. Ɛkɛ ajɛɛ n̄ʋŋ tɩnaa mba palʋba siŋŋ se, tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ ɛyaa hɛkʋ taa yɔ, pa-taa lɛlʋ. Toovenim lɛ, tokaɣ sɔsɔɔ nakɛyɛ kɛwɛ ansaayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa. Ansaayɩnaa takpakaɣa ɛyaa kɩkpɛdaa nɛ payaa se pʋyʋ. Tɛyɩtʋ ndʋ tɩɩwɛ ɛyaa hɛkʋ taa mbʋ yɔ, ndʋʋ payaɣ se, apartɛyɩdɩ.

Nelson Mandela sʋ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se, "Congrès National Africain" (ANC) yɔ ɖɩ-taa pɩnaɣ 1943 taa. Ɛsʋ ɖɩ-taa se, pɩsa nɛ ɛlʋbɩna tɛyɩtʋ ndʋ tɩwɛ ansaayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa yɔ. Ŋcɔna Afrɩka nɛ haɖɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa yɔ, ansaayɩnaa tɔɖɔɔ patalɩ ɛyaa kɩkpɛdaa, ɛlɛ, ḿba ɖʋna tɛyɩtʋ pa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa nɛ ponuutuu-wɛ siŋŋ. Ɛkɔma ɛpɩsɩ tɔmhʋyʋ lɛ, ɛwɛɛ mba palʋkɩ se, ɛyaa ɛtaatɩŋɩɣna heluhelu lakasɩ yɔɔ se, pekisi tɛyɩtʋ paɣtʋ yɔɔ ɖɔm yɔ, pa-taa. Ɛyaa hɛkʋ taa tɛyɩtʋ paɣtʋ ńdʋ, ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se, "Partie nationale" yɔ, ɖi-kewiyaɣ ɖʋna-tʋ kpaɣna pɩnaɣ 1948 taa. Pekizaa se pataatasɩ ANC ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩlʋkɩ se tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛ ɛyaa hɛkʋ taa yɔ ɖɩ-taŋ nɩʋ pɩnaɣ 1960 taa. Mbʋ labɩna nɛ lʋɖɛ nɖɩ palʋkaɣ se tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ ansaayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa yɔ, ɖɩtawazɩ pʋyʋ. Ɛlɛ, Mandela ɖaɣnɩ ŋgbɛyɛ ńɖɩ ɖʋʋ pɩnaɣ 1961 taa nɛ ɛkɛ ɖɩ-n̄ʋʋ tʋ. Ŋgbɛyɛ ńɖɩ, ɖɩ-taa n̄ɩma lʋbɩna paɣtʋ ɖoŋ n̄ɩndʋ ndʋ komina nɛ sɔɔjanaa paɖʋwa yɔ siŋŋ, halɩ pakʋyʋʋ tɩ-yɔɔ nɛ kɩn̄azʋʋ. Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ tɛ polisinaa kpa-ɩ pɩnaɣ 1962 taa. Ɛlɛ, ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se, "CIA" yɔ, ńɖɩ yebina nɛ pakpa-ɩ. Pahʋ ɛ-tɔm "Rivonia" tɛtʋ taa nɛ pɩtɛ lɛ, paɖʋ-ɩ salaka. Pɩkpaɣnɩ mbʋ yɔ lɛ, Mandela pɩsɩ mba palʋkɩ se, ɛyaa kɩsɛmaa nɛ kʋhʋlʋmaa nɛ kɩkpɛdaa nɛ sʋtʋ lɩm n̄ɩma pɛwɛɛ kɩmaŋ, tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ yɔ, pa-kɩlɛmʋʋ. Peeye kedeŋa kpeekpe ajɛɛ sɩna-ɩ ɛ-lʋɖɛ ńɖɩ ɖɩ-lʋbʋ yɔɔ nɛ pɩkɩlɩɣ kɩlʋʋ yɔɔ.

Ɛcaɣ salaka taa pɩnzɩ nɛɛlɛ nɛ lʋbɛ mpilim nɛ ɛtɔɔ kʋn̄ɔŋ siŋŋ. Ɛ-lʋɖɛ nɖɩ ɛlʋkaɣ yɔ, ɖɩ-yɔɔ lɛ, ekizaa se, ɛɛlɩɣ salaka taa yee, patanɩɩna-ɩ kɔyɔ. Kɔlaɣ fenaɣ kɩyakʋ hiu nɛ kʋɖʋmʋʋ wiye, pɩnaɣ 1990 taa patɔla-ɩ nɛ peyebi-i. Ɛ-lɩmaɣza wena ɛwɛna ɖooo ɛ-pɩcatʋ nɛ ɛkɔɔ ɛpaɣlɩ yɔ, a-yɔɔ lɛ, etisi se ɛ nɛ ɛjaɖɩ ńɖɩ ɖɩ-n̄ʋʋdʋ, Ɖajaa Frederik de Klerk tɛ komina pacaɣ pɔyɔɔdɩ nɛ peceyi. Paha ɛ nɛ n̄ʋʋdʋ Frederik de Klerk ɛnʋ Laŋhɛyɛ yɔɔ kandɩyaa samtʋ nima pɩnaɣ 1993 taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛ nɛ ɩ panɩnɩ ɖama ɖɛfɛɛ yem nɛ tɛyɩtʋ ndʋ tɩɩwɛ ansaayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa yɔ tɩsɩɩ tɩnaɣ. Peeye papazɩ sɩʋ loma kaɖasɩm Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ kɩfɑɖɛ tikiɖe.

Kewiyaɣ ŋga keɖiyaɣ ɛjaɖɛ ńɖɩ se pʋcɔ pɔtɔ caca nɛ palɩzɩ ɛjaɖɛ n̄ʋʋdʋ yɔ, pʋkɔna-kɛ kaɖɛ siŋŋ. Peeye ɛ nɛ n̄ʋʋdʋ de Klerk palʋba se, you ɛtaalɩɩ aparɩtɛɛdɩ taa n̄ɩma nɛ ANC nɛ "Inkhata" pa-aŋgba pɛ-hɛkʋ taa. Suluu cejewiye taa n̄ɩma wɛna "Inkhata" ŋgbɛyɛ taa sakɩyɛ. Pɩnaɣ 1994 n̄ɩŋa taa pɔtɔ caca nɛ palɩzɩ Nelson Mandela nɛ ɛkɛ kajalaɣ ɛyʋ kɩkpɛdʋ weyi ɛkɛ Afríka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ n̄ʋʋdʋ yɔ. Ɛlʋba siŋŋ se, ceyuu nɛ ɖama nɩnaʋ pɛwɛɛ ansaayɩnaa nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʋ taa. Ɛlʋba se, ɛyaa ɛwɛɛ kɩmaŋ tɔzʋʋ nʋmɔʋ taa. Ɛlɛ, kʋdɔŋ sɔsɔʋ ŋgʋ patanada kɩ-hayʋʋ nɛ payaɣ-kʋ se, siidaa yɔ, ɛtɔcɔna ki-ɖeɖe, ŋgʋ kɩsa miŋ siŋŋ Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa. Ɛkpaɣ kpelaɣ nɛ pɩsɩɩnɩ pɩnzɩ nzɩ pʋpɔzʋʋ se, ɛyʋ ɛla Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa yɔ lɛ, eyele-kɛ nɛ ɛlɩzɩ e-nesi politiki tɔm taa. Ɛlɛ, ɛwɛɛ ɛsɩŋna "ANC" ŋgbɛyɛ kaɣlaa nɛ ekiziɣ mbʋ ɖɩlakɩ nɛ pɩɩcɔlʋʋ yɔ.

Ɛkɔma lɛ, ɛsʋʋ aŋgba sakɩyɛ wena alʋkɩna kʋn̄ɔŋdʋtʋ nɛ siidaa kʋdɔŋ yɔ a-taa. Mbʋʋ pɩlaba nɛ ɛkɔɔ ɛpɩsɩ kedeŋa kpeekpe tɛ n̄ɩm sɔsɔm. Ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandayʋʋ nʋmɔʋ taa lɛ, ɛkɛ weyi kpedeŋa kpeekpe welesiɣna siŋŋ yɔ. Ɛ-yɔɔ ɛyaa kʋhʋlʋmaa nɛ kɩsɛmaa nɛ kɩkpɛdaa nɛ sʋtʋ lɩm n̄ɩma pɛkpɛndaa pacaɣ ɛjaɖɩ ńɖɩ ɖɩ-taa. Ɛ-yɔɔ ɖɔɖɔ loma kaɖasɩm lɩ ɖɩ-taa. Pakpaɣ-ɩ se, ɛnʋʋ lɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-caa. Pɛɖɛyɩ ɛjaɖɛ ńɖɩ se, " kaɣʋʋ ɛjaɖɛ". Paa mbʋʋ yɔ, cɛyɩtʋ kaɖɛ n̄ɩndʋ ndɩ ndɩ wɛ ɖɩ-taa. Mulum wɛ tɔzʋʋ nʋmɔʋ taa nɛ ɛyaa kʋyʋʋ komina yɔɔ nɛ helu helu lakasɩ labʋ.

E-wezuu caɣʊ tɔm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-hɔʊ nɛ e-sukuli[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbʊ se tɛyɩtʊ ɛtaawɛɛ ɛyʊ kɩkpɛdʊ nɛ anasaayɩ pɛ-hɛkʊ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pɩtɛkɛ helu helu taa ɛlʊba ɛ-lʊɖɛ nɖɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ̃nɔzʊʊ sɔɔjanaa se pakpaɣ malɩfɔnaa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pakpaɣ-ɩ nɛ pahʊna-ɩ tɔm Rivania tɛtʊ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paɖʊ-ɩ salaka yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Robben Island[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paɖʊ-ɩ salaka Pɔlɩsɩmuurɩ tɛtʊ taa yɔ nɛ ɛjalʊ kpaɣʊ hɛɛɛ se ɛwa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Palɩzɩɣ-ɩ nɛ salaka taa nɛ ɛmʊʊ samtʊ nimiye nɛ ɛlɛɣzʊ kewiyaɣ paɣtʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛkɛʊ Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ ̃nʊʊdʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Politiki ŋgʊ ɛwɛna ɛ-ɛjaɖɛ yɔɔ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlɩzʊ nabɛyɛ se palʊ nɛ ceyuu wɛ ɛyaa hɛkʊ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ceyuu wɛʊ ɛ-ɛjaɖɛ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔsʊʊ nʊmɔʊ kɩfalʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛjaɖɛ paɣtʊ kɩfatʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbʊ se siidaa kʊdɔŋ ɛtaatalɩ ɛ-ɛjaɖɛ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔm lɛɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Politiki ŋgʊ ɛwɛna ajɛya lɛɛna yɔɔ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbʊ se ɛjɛya kpeekpe ɛnɩnɩ ɖama yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-ɛjaɖɛ nɛ Liibii ɛjaɖɛ paɖʊ taabalɩyɛ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-ɛjaɖɛ nɛ Etaazuunii ɛjaɖɛ paɖʊʊ taabalɩyɛ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-ɛjaɖɛ nɛ Taalayi-Lama ɛjaɖɛ paɖʊʊ taabalɩyɛ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛkɛʊ ɛjaɖɛ ̃nʊʊdʊ wayɩ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-tɔnʊʊ taa alaafɩya tɔm nɛ ɛ-sɩm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-leɣa[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Politiki ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ̃nʊ ɛ-hɩɖɛ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Peseɣtiɣ-ɩ ɛ-lʊɖɛ taa ndɩ ndɩ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛɖʊʊ ɛ-nɔɔ politiki tɔm taa ɛ-ɛjaɖɛ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛɖʊʊ ɛ-nɔɔ kedeŋa kpeekpe politiki tɔm taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbʊ se laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ Purɔndii ɛjaɖɛ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbʊ se you ɛtaawɛɛ Irakɩ ɛjaɖɛ taa yɔ nɛ ekizu George W. Bush lɩmaɣzɛ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Zimbabwe Robert Mugabe[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

You ŋgʊ kɩwɛ Izirɛɛlɩ ɛjaɖɛ nɛ Palɛsɩtiini ̃nɩnɖɛ pɛ-hɛkʊ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Papɩzʊʊ ɛ-kɩlɛmʊ tadɩyɛ nɛ you ŋgʊ kɩwɛ tɔm hʊyaa hɛkʊ taa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔm lɛɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-lɩmaɣzɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Mbʊ piyeba nɛ ɛcalɩna kpaɣʊ ɖɛfɛɛ nɛ pʊcɔ eyeki se sɔɔjanaa ɛkpaɣ hɔzɩŋ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Caɣʊ nɛ yɔɔdʊʊ nɛ kpaɣʊ nɛ kpeyuu po-ɖoŋ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛlʊbʊ se ɛyʊ kɩkpɛdʊ nɛ anasaayɩ pɛwɛɛna waɖɛ kʊɖʊmɖɩyɛ nɛ kʊ̃nɔndʊtʊ ɛtaawɛɛ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

̃Nɩm mbʊ eyeba yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kedeŋa kpeekpe sɩmɩ-ɩ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

̃Naɖʊ ŋgʊ kɩwɛ mba pɔɖɔŋ e-politiki nʊmɔʊ taa nɛ mba papa kiziɣ-kʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-hɔʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-kajalaɣ halɩkpaɣyɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-halɩkpaɣyɛ naalɛ ̃nɩnɖɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-halɩkpaɣyɛ naadozo ̃nɩnɖɛ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-samtʊ nima[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-takayɩsɩ nzɩ ɛmawa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛ-aduwa wena etuwaa yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Minziiki[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Silimaɣ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Takayɩhayʊʊ tɛɛ tɔm nɛ ɖenɖe panaɣ-tʊ yɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɩcɔna ɖɔɖɔ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Tɔm lɛɛtʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Awayɩ kpasɩ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]