Roald Amundsen

Pɩlɩɩna Wikipediya
Amundsen in fur skins
Terra Nova expedition at the South Pole - LOC 3a12745u
I Framheims stue, 1911 1912 (7654806788)

Roald Amundsen kɛ Nɔɔrɩvɛɛzɩ ɛjaɖɛ taa tʊnɛ palʊla-ɩ hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyakʊ 16 pɩnaɣ 1872 kɛ Pɔrzɩ tɛtʊ taa. Ɛsɩba mɩsɩkʊm fenaɣ 18 pɩnaɣ 1928. Ɛ-hɩɖɛ maɣmaɣ kɔyɔ Roald Engelbregt Gravning Amundsen. Roald kɛna lɩm ɛwadɩyɛ yɔɔ ɖɔnʊ nɛ tɛtʊ putuuɖe ñʊʊŋ tɛɛ ñɩnɩyʊ, takayɩsɩ kɩkalɩsɩ mayʊ, ñɩnɩyʊ nɛ ɛsɔtaa lɔɔɖa sayʊ. Palʊla Roald Amundsen tɛtʊ ndʊ payaɣ-tʊ se Kristiania yɔ, ɖenɖe payaɣ sɔnɔ se Ɔsɩloo yɔ. Ɛ-caa kɛna lɩm ɛwadɩyɛ yɔɔ ɖɔnʊ nɛ ɛ-cɔlɔ lɛ, ɛnʊ kɛŋna pɩɣa naanza ŋga.

E-ɖoo ñɩnaɣ se Roald ɛtaala lɩm yɔɔ tʊmɩyɛ naɖɩyɛ ɛlɛ ɛpɩsɩ ɖakʊta. Pɩnaɣ 1889 kɛ Fridtjof Nansen ɖoma ɖomba mʊlʊm yɔɔ nɛ naataŋgbala kɛ Krowelandɩ nɛ ɛpɩsɩ ɛkɔɔna abalɩtʊ. Alɩwaatʊ ndʊ Roald kaawɛna pɩnzɩ 18 nɛ ɛsɔɔlɩ se ɛkɛna tɛtʊ putuuɖe ñʊʊŋ tɛɛ ñɩnɩyʊ, ɛlɛ ɛmɛsɩ-tʊ ɛ-ñɩma. Pɩnaɣ 1890 taa lɛ, ɛpaɣzɩ ɖakʊtanaa sukuli se pɩkɛdɩna e-ɖoo. Pɩnzɩ 3 wayɩ ɛlɛ sɩba nɛ ɛzɩma ɛɛwɛɛ ɛtɔlʊʊ lɛ, eyele-ku nɛ ɛpaɣzɩ lɩm ɛwadɩyɛ yɔɔ tʊmɩyɛ. Pɩla mbʊ nɛ ɛpaɣzɩ ɛ-caa mɛlɛna kpɛlɛkʊʊ.

Pɩnaɣ 1898 ewoba Pɛlɩziki hayɩsʊ mbʊ Adrien de Gerlache de Gomery ñɔɔza yɔ. Pɩɩkɛna kacalaɣ ñɩŋgʊ kɛ Antarkɩtikii yɔɔ. Roald kaawɛ sɔsɔ Frederick Cook nɔkɔyʊʊ taa kpam nɛ ɛlɛ wɩlɩ-ɩ lɔŋ weyi ɛkpaɣna nɛ ɛpɩzɩ ɛkɛ ɛwa yɔ. Pɩnaɣ 1905 taa ɛkɛna kacalaɣ-tʊ weyi ɛlɛɣ talɩʊ kanada hayʊ kiŋ yɔ, nɛ ɛtɩŋna Atɩlantikii lɩŋgamʊʊ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ nɛ hayʊ kiŋ nɛ ɛtalɩ Pasifikii. Pʊcɔ ɛkɛʊ nɔɔyɔɔ tʊ weyi ɛtalɩ tɛtʊ ñʊʊ putuɖe nɖɩ ɖɩwɛna hadɛ kiŋ yɔ kɛ saŋayɩŋ fenaɣ 14 wiye pɩnaɣ 1911 lɛ, ewoba ɖenɖe payayaɣ se Kpakpalikiyisi lɩm nzɔlʊmɩyɛ pɔɔ taa yaa baie des Baleines yɔ puwiye nɖɩ ɖeke.