Reich naatozo ŋgʊ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Bundesarchiv Bild 102-14439, Rede Adolf Hitlers zum Ermächtigungsgesetz

Reich naatozo tɛ ŋgʊ, pɩkɛ tɔmpiye nɖɩ ɖɩwɩlɩɣ se pɩkɛ Caama ɛjaɖɛ nɖɩ Adolph Hitler ɖɩyaɣ yɔ kpaɣ pɩnzɩ 1933 ŋtalɩ 1945 taa yɔ. Ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩtakizi paɣtʊ mbʊ pɩnaɣ 1933 alɩwaatʊ taa lɛ, tɔmpiye Reich wɛɛ mbʊ nɛ ɖɩkɛ Caama ɛjaɖɛ kewiyaɣ hɩɖɛ, kɛ kewiyaɣ nɛ politiki takayasɩ kpeekpe taa nzɩ Caama ɛjaɖɛ ma pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnaɣ 1945 taa yɔ. Paa ɖoye, kpaɣna tɩyɔɔ wɛʊ takayaɣ pɩnaɣ 1943, tɔmpiye Grossdeutsches Reich sakɩyɛ kewiyaɣ ŋga ka-taa kaakɩlɩ sɔɔlʊʊ.

Adolf Hitler kaakɛna ɛjaɖɛ nɛ samaɣ yɔɔ lɩmaɣzɩyɛ tʊma laɖaa ŋgbɛɣɛ nʊʊ tʊ Caama ɛjaɖɛ taa (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei Caama kʊnʊŋ taa kɛlɛ, ɖɔɖɔ payaɣ se NSDAP). Tɔmpiye ɛjaɖɛ nɛ samaɣ yɔɔ lɩmaɣzɩyɛ kɛ kɛlɛʊ taa Hitler nɛ e-kewiyaɣ tɛ politiki lɩmaɣza wena palaba yɔ nɛ peɖiyuu nɛ ɛjaɖɛ yɔ. Palɩzɩ ɛ-hɩɖɛ ɛ-lɩmaɣza takayaɣ taa nɛ pɩpɩ ŋgbɛɣɛ hɩɖɛ.

Hitler, Mannerheim 1942

Pɩtɛ kewiyaɣ ŋga kaɖala katalɩ pɩnzɩ hiu nɛ naalɛ, kpaɣna Hitler ɛzɩ ɛjaɖɛ kewiyaɣ ñʊʊ tʊ kɔlaɣ fenaɣ kɩyakʊ 30 pɩnaɣ 1933 alɩwaatʊ ndʊ pagba Reich agoza fenaɣ pɩnaɣ 1945 taa, pʊwayɩ lɛ, pagba Karl Dönitz kewiyaɣ kpaagba ŋga.


Fʊlɩsɩ Ɛjaɖɛ nɛ kpaŋgɩyɛ kewiyaɣ, nɛ kɛtɛ kɛkɛ cɛjɛyɛ kewiyaɣ yeke koŋ mbʊ lɛ, Adolf Hitler ɖiyaɣna-kɛ, natozo kewiyaɣ ŋga ɖɩyaɣ se Reich natozo ŋgʊ, ŋgʊ tɩna kedeŋga kpeekpe you naalɛ ŋgʊ Erɔpʊ ɛjaɖɛ taa, alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa pʊkɔna yoŋ sɔsɔŋ nɛ kɩdɛkɛdɩm sakɩyɛ, Yuda ɛyaa ɖɩzɩtʊ (soowa) nɛ Tsigane waa Erɔpʊ taa. Pakʊʊ ɖɔɖɔ kalakasɩ yaa ɛyaa ajama.

Sɔndʊʊ kpaɣ ɖoŋ nɛ pɩkaɣ. Kpɩtaŋ naalɛ wayi lɛ, Göring yele nɛ pakpa kpɛnɖɛ lɩmaɣzɩyɛ tɩnaa tɛ ɛyaa 10000. Ɛyaa padaa peeɖe lɛ, Ernest Thälmann, KPD ñʊʊ tʊ lakɩŋ fenaɣ kɩyakʊ naatozo ŋgʊ wiye. Ɖomaɣ fenaɣ taa, salaka tɩna talɩ ɛyaa 30000. Kpaɣ pɩnzɩ 1933 nɛ 1939 hɛkʊ taa mbʊ yɔ patalɩ ɛyaa 150000 ŋtalɩ 200000 salaka kuduyuŋ taa. Pakʊ ɛyaa ɛzɩ 7000 nɛ 9000 mbʊ yɔ. Ɛyaa sakɩyɛ sakɩyɛ seɣ Caama ɛjaɖɛ taa.