Kpɛlɩkpɛlɛkʋʋ wonuu

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kpɛlɩ kpɛlɛkʋʋ wonuu kɛ pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa sakɩyɛ kɩkpɛndʋʋ. Nazɩyaa (protons) cabɩ wɛ pʋyʋ kɔtɩɩɩ piye taa. Ɛyʋ pɩzɩɣ ɛtɩlɩ nazɩyaa ḿba pa-ñʋʋ.

Pʋyʋ kɔtɩɩɩ piye taa nazɩyaa ñʋʋ kɛ mayaɣ « Z ». Pʋ-tɔbʋʋ se pâma mayaɣ « Z » kɔyɔ, pʋwɩlɩɣ se pɩkɛ nazɩyaa ñʋʋ pʋyʋ kɔtɩɩɩ piye taa. Pɩkɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʋʋ wonuu tɛ pʋyʋ kɔtɩɩɩ mayaɣ.

Patɩlɩɣ pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa tɛ kpɛlɩkpɛlɩ wondu tɛ wɛtʋ pɩlɩɩna ɛzɩma pʋyʋ kɔtɩɩɩ ɛnʋ ɛ-tɛ nazɩyʋ piye wɛɛ yɔ pʋ-cɔlɔ. Nazɩyʋ piye wɛtʋ ñalɩɣna pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa piye tɛ sɩɣlɩyaa ñʋʋ cɔlɔ.

Mbʋ yebina nɛ pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa tɩŋa mba pɛwɛna pʋyʋ kɔtɩɩɩ tɛ mayaɣ kʋɖʋmaɣ yɔ, patɩŋa pɛ-tɛ kpɛlɩ wonduu wɛna wɛtʋ kʋɖʋmtʋ. Pɩtɛɛ lɛ, kpɛlɩ wonuu tɛ pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa taa pe pɩzɩɣ pɛfɛyɩna patɩŋa nazɩyʋfɛyɩ waa ñʋʋ kʋɖʋmʋʋ.

Pe naayɩ taa nazɩyʋfɛyɩ waa pɩzɩɣ pɔɖɔɔ pakɩlɩ pe lɛɛna taa ñɩma. Kpɛlɩ wonduu taa natʋyʋ hɩla yɔ : Idrozɛɛnɩ nɛ karɩbɔɔnɩ nɛ azɔɔtɩ nɛ ɔkɩzizɛɛnɩ nɛ fɛɛrɩ nɛ kuwifrɩ nɛ liidiye ñɩɣlɩm nɛ sika.

Ɛyaa nɩna ɖama se yee pama mayaɣ « H » kɔyɔ, pɩkɛ Hidrɔzɛnɩ nɛ pâma mayaɣ « C » lɛ, pɩkɛ karɩbɔɔnɩ. Mayaɣ « N » ñawɩlɩɣ se pɩkɛ Azɔɔtɩ nɛ mayaɣ « O » ñawɩlɩ se pɩkɛ ɔkɩzizɛɛnɩ. « Fe » wɩlɩɣ se pɩkɛ fɛɛrɩ nɛ « Cu » wɩlɩ se pɩkɛ kwivrɩ. « Ag » wɩlɩ se pɩkɛ liidiye ñɩlɩm nɛ piyele « Au » ñawɩlɩ se pɩkɛ sika. Halɩ nɛ sɔnɔ kpɛlɩ wonduu ñʋʋ kɛ 118.