Jean-François Champollion

Pɩlɩɩna Wikipediya

Jean-François Champollion pɛɖɛyɩ-ɩ se evebu Champollion (palʊla-ɩ saŋayɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 23 pɩnaɣ 1790 Figeac, Lot waa taa nɛ ɛsɩ lakɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 4 ŋgʊ wiye pɩnaɣ 1832 Paarii tɛtʊ taa), ɛɛkɛ Egipiti kɩbɩnjaazɩ ŋgʊ tɔm yɔɔ tʊmɩyɛ tʊ Fransɩɩ taa. Ɛnʊ kajalaɣ tʊ weyi ɛpɩza ɛtɩlɩ Egipiti ñɩma tɛ matʊ ɛlɩzɩ tɩ-tɔbʊʊ camɩyɛ yɔ, pamaɣzɩ se ɛnʊ kɛna Egipiti kɩbɩnjaazɩ tɔm caa. Mbʊ pʊyɔɔ ɛ-maɣmaɣ ɛtɔma se mɛnkɛ pɩtɩŋɛ payi Egipiti nɛ Egipiti kɛ ma-pʊyʊ.

E-liɖe nɔnɔʊ taa lɛ, Jean-François, weyi pɛɖɛya-ɩ se evebu yɔ ɛ-tɛ kaakɛ Valbonnais liɖe taa nɖɩ ɖɩlɩna Valjouffrey (Isère), pɩkɛ haɖa nabɛyɛ tɛ egeetiye nɖɩ ɖɩ-taa kaawɛ niikaɣ alɩwaatʊ taa tadɩyɛ laɖa ɛyaa yɔ. Ɛ-cɔzɔ naa Barthélemy Champollion, palʊla-ɩ pɩnaɣ 1694 Valjouffrey, ɛyʊ ɛnʊ ɛtaatɩlɩ takayaɣ taa niye ñɩɣʊ, Marie Géréoud yaa Géroux, palʊla ɛlɛ pɩnaɣ 1709 Valbonnais, patɩŋa pawalɩ Valbonnais peeɖe.

Pɛwɛɛna piya kɩgbanzɩ pada kɔyɔ Jacque, palʊla-ɩ lɛlaɣ fenaɣ kɩyakʊ 10 pɩnaɣ 1744 La-Roche-des-Engelas ɖenɖe payaɣ sɔnɔ se Valbonnais yɔ, pɔɖɔnɩ-ɩ peeɖe ɛlɛ pʊwɛ ɛzɩ politiki tɔm yɔ pakʊyɩna-ɩ nɛ ɛyɛlɩ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa ɛzɩ tadɩyɛ tʊ ɛkɔɔ ɛtalɩ ɛcaɣ Figeac ɛ-ɖɛtʊ nɔyʊ cɔlɔ. Ɛkpaɣ halʊ ñɩm cejewiye naɖɩyɛ taa kɔlaɣ fenaɣ kɩyakʊ 28 pɩnaɣ 1773 ɛlɛ payaɣ se Jeanne-Françoise Gualieu.

Ɛpɩzɩ ɛya ɛ-tɩ ɖɩɣa pɩnaɣ 1772 nɛ pɩnaɣ 1779 ɛya takayasɩ kɩmamasɩ faaɖɩ. Ɛlɩlɩ piya lutozo ɛ-nɛ ɛ-halʊ. Kajalaɣ lɛ, Guillaume ɛlɛ ñasɩ palʊla-ɩ kpa lɛ (aloma fenaɣ taa pɩnaɣ 1773), Thèrèse pɩsɩŋaɣ lɛ, Petronille pɩnaɣ 1776, Jacque-Joseph aloma fenaɣ kɩyakʊ 8 pɩnaɣ 1778, Jean-Baptiste ñɛwɛna pɩnzɩ natozo lɛ ɛsɩ nɛ Marie-Jeanne pɩnaɣ 1782 taa.

Ɛwɛna pɩnzɩ kɩgbanzɩ yeke lɛ, eyeke ɛpɩzɩ kalʊʊ cɔɔcɩ takayaɣ nakayɛ eyeke. Ɛ-ɖalʊ cɔlɔ ɛcaɣ kajalaɣ taa, ɛlɛ ɛnɛ ɛnʊ ɛɖɛ Grenoble hasɩyaɖɛ fenaɣ taa pɩnaɣ 1798. Ɛsʊ sukuli pɩnaɣ kʊyʊmaɣ ŋga ka-taa kamɩŋ fenaɣ taa. Ɛwɛna tɩlasɩ sakɩyɛ pɩlɩna lɛɣtʊ tʊmɩyɛ nɛ matʊ hɔɔlʊʊ taa ɛlɛ pʊwayɩ lɛ pʊñɔɔza. Ɛɛwɛna wɩlɩyʊ ɖɩɣa Abbé Jean-Joseph Carmels weyi ekuli ɛsa nɛ ɛkpɛlɛkɩ-ɩ canaʊ LatɛŋKrɛkɩ tɔm yɔ nɛ paa ɛ-nɛ ɛ-ɖalʊ pɩɩwɛ poliŋ ɛzɩma yɔ ɛlɛ sɩɣana-ɩ ɖɔɖɔ.