Goethe

Pɩlɩɩna Wikipediya
Goethe

Informa
Ɛ-ɛjaɖɛ Caama
Ɛ-tʋmɩyɛ Takayɩsɩ mayʋ
Ɛ-ɖɩlʋlɩyɛ Frankfurt (Caama)
E-efemiye kɩlʋlɩyɛ 28 Kɩyɛɛna fenaɣ 1749
Ɛ-ɖɩsɩbɩyɛ Weimar, (Caama)
E-efemiye kɩsɩbɩyɛ 22 Lakɩŋ fenaɣ 1832
Goethe (Stieler 1828)

Johann Wolfgang von Goethe kɛna weyi ɛma takayasɩ nzɩ ɛya pɩzɩɣ pɔyɔɔdɩ sɩ-yɔɔ tɔm sakɩyɛ yɔ. Ɛ-takayɛsɩ nzɩ, sɩyɔɔdɩɣ caanaʊ tɔm yaa tɔm ndʊ sɩkɛdɩɣ tɔm ndɩ ndɩ yɔ. Ɛ-takayasɩ nzɩ, sɩtama-ɩ nɛ lalaa takayasɩ, ɛzɩ Sturm und Drang nɛ classicisme de Weimar (Weimarer Klassik). Physique taa lɛ, ɛlɩza mʊntʊsʊʊ tɛ théorie nɛ tomnaɣ yɔɔ lɛ, ɛna se ɛyʊ tamaɣ taa nɛ mɔɔyɛ naɖɩyɛ. Payaɣ ɛzɩ ɛwɛ Illuminés de Bavière waat aa nɛ ɛɛsɔʊ Hafez yɔɔ.

Ɛma takayasɩ cabɩ nɛ sɩ-taa kɔyɔ: Souffrances du jeune Werther (Die Leiden des jungen Werthers), Les Affinités électives (Wahlverwandtschaften), Faust I et II, Les Années d'apprentissage de Wilhelm Meister (Wilhelm Meisters Lehrjahre). Pɩtasɩɩna sɩ-ɖeke, ɛma keesɩ takayasɩ ɖɔɖɔ; nɛ sɩ-taa lɛ atʊwa nɛ tɔm ntɩ ntɩ wɛɛ ɛlɛ caama kʊnʊŋ taa kɛ sɩkɩla wɛʊ. Sɩ-sɩ yɔ: Willkommen und Abschied (« Es schlug mein Herz, geschwind zu Pferde / es war getan fast eh gedacht »), Mignon (« kennst du das Land wo die Zitronen blühn… », pʊtɔbʊʊ se, ŋsɩma ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa akaŋganaa hɔʊ camɩyɛ yɔ), Le Roi des aulnes (« Wer reitet so spät durch Nacht und Wind / es ist der Vater mit seinem Kind… ») Der König in Thule nɛ ŋkpaɣ ŋɖɛɛ.

Ɛ-ɖɩlɩyɛ nɛ e-efebutu[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Goethe waa kɛna ɛyaa mba palɩna Thuringe hɔɔlʊ taa yɔ. Ɛlɛ pʊcɔ nɛ palʊlʊ Johann Wolfgang lɛ, paawɛ Francfort ɖɩɣa taa, ɖenɖe payaɣ sɔnɔ se Goethe-Haus . payaɣ ɛ-caa se Johann Caspar Goethe (1710-1782), ɛɛkɛ tɔm hʊyʊ nɛ e-wezu caɣʊ taa lɛ, ɛɛkpaɣ alɩwaatʊ sakɩyɛ nɛ ɛtʊlɩ tɔm hʊʊ kʊdʊyʊ nɛ ɛyaa kʊ se Histoire naturelle kʊdʊyʊʊ.

Goethe tɛ tampɔɔ

Ɛzɩ René Berthelot yɔɔdɩɣ yɔ, ɛkalɩzaɣ kɛ sciences yɔɔ yebɩna nɛ ɛ-ñʊʊ taa lɔŋ nɛ ɛ-tɛ filozofii pakpa ɖɔŋ sɩŋŋŋ. Ɛkɛ ɛyʊ weyi ɛsɔɔla cɔʊ ajɛya taa sakɩyɛ yɔ nɛ ɛɛma takayaɣ nakɛyɛ nɛ pɩnaɣ 1932 kɛ posusa ka-taa tɔm. Payaɣ e-ɖoo se Catharina Elisabeth Goethe (1731-1808) kɛ Textor tɛtʊ taa; ɛlɛ sɔɔla wɔndʊ sʊʊ tɔm kamaɣ fɛyɩ. E-ɖoo ɛnʊ ɛwala lɔŋ sɩnɖʊ Goethe kɛ pɩŋzɩ 17 taa, ŋgʊ ɛ-walʊ ɛnʊ ɛɛwɛna pɩnzɩ 38. Johann Wolfgang nɛ ɛ-caa pataahaɣ mɩŋ mbʊ pʊyɔɔ yɔ ɛɛkɩla ñaŋ. Pa-ñɩma cɔlɔ lɛ, Johann Wolfgang (ɛkɛ pɩɣa naalɛ ŋga) nɛ e-neu Cornelia Friderike Christina (palʊla-ɩ saŋayɩŋ fenaɣ 7 wiye pɩnaɣ 1750) pa-naalɛ kɛ pɩkazaa; paa pɩnaɣ 1758 taa kpɩzɩm kaakpɛngɛsa-ɩ ɛzɩma kɔyɔ.

Ɛkʊyaa lɛ, ɛkpɛlɛka kʊnʊmɩŋ sakɩyɛ ɛzɩ Krɛsɩ, Latɛŋ, Fransɩ, EngilisiHebra. Ɛkpɛlɛka patʊ nɛ ɛsɔɔlɩ tɩ-tɔm, ɛsɩma équitation nɛ escrime ɖɔɖɔ camɩyɛ. Pɩtɩŋga mbʊ yɔ, ɛ-caa weyi ɛtɔsɔɔlɩɛ-tɔm mbʊ yɔ, ɛnʊ ɛkpɛlɛkɩna-ɩ ɛlɛ e-ɖoo tɔm kpem kɛ ɛkɩlɩ sɔɔlɩɣ nɛ ɛnʊ ɖɔɖɔ ɛwakɩ tɩŋgɩɣ. Pɩwɛɛ mbʊ kpem lɛ, ɛ-taa tatɩɩ fɛyɩ leleŋ wiɖii kaʊ. Ɛlɛ e-sukili lɛɛza-ɩ kamaɣ fɛyɩ: Eyeba you tɔm nɛ ɛpɩsɩ pɩɣa ŋga kɛwɛna ñamtʊ camɩyɛ yɔ; ɛɛlazɩɣ tɔm ndʊ pawɩla-ɩ yɔ ɖɔkɩɣ; ɛsɔɔla anjaʊwaa lɩzɩʊ tɔm ɛlɛ wondʊ teu tɔm lɛ, ɛɛpɩzɩɣ tʊtʊ. Pɩnzɩ lʊbɛ tɛ you yebina nɛ pɩmalɩna-ɩ nɛ Fransɩ tɛ tɩlɩtʊ nɛ pɛ-wɛɖɩɣ sʊʊna-ɩfɩbɩ. Sɔɔja weyi payaɣ-ɩ se comte de Thorane yɔ, ɛɛcaɣ pɛ-tɛ Goethe kɛ pɩnaɣ 1759, ŋgʊ France sɔɔjanaa ñaawɛ Francfort. Thorance nɛ Goethe caa paakɛ taabalaa nɛ pʊyɔɔ lɛ ɛ-caa ɛnʊ, ɛsɩna Fransɩ ɛjaɖɛ taa ñɩma you kɛ ɖenɖe payaɣ se Rossbach yɔ. Pɩla mbʊ lɛ, ɛ-ɛtɩ Textor ñataasɔɔlɩ se ɛsɩna-wɛ. Pa-tabalɩyɛ nɖɩ ɖɩ-yɔɔ kɛ ɛ-pɩyalʊ Johann Goethe pɩzaa nɛ e-wolo wiyau Germouanie Joseph II kɛ pɩnaɣ 1764.