Amɛrɩsɩyɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Amɛrɩsɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 95 nɛ ɛ-yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Am. Ɛ-tɛ nɛ akɩtɩnɩdɩ waa tɛ, ɛtɔʊʊ cɛnzɩ nɛ poluba-ɩ kulubu. Ɛkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊalɩwaatʊ ndʊ ɛjaɖɛ taa soŋgaɣ nɛ ɛsɔkaɣ taa soŋgaɣ ɛwɛ camɩyɛ yɔ. Amɛrɩsɩyɔm kɛ pʊtʊ weyi ɛtɔʊʊ cɛnzɩ nɛ ɛ-tɛ nɛ akɩtɩnɩdɩ waa tɛ. Ɛwɛ ɛzɩ ñɩɣlɩm yɔ ɖɩnaɣ se e-tomnaɣ hʊlʊmaa nɛ ɛ-ñɩlɩsɩɣ liidiye tɩyɛ (ɛ-ñɩlɩsɩɣ pɩkɩlɩ plutonɩyɔm yaa nɛptʊnɩyɔm).

Pɩlɩna mbʊ ɖiɣ ɖiɣ fɛyɩ-ɩ lɛ, amɛrɩsɩyɔm tɔtɔyɩ tɛtʊ pɔɔɖɛ taa. Ɛkɛ pʊtʊ weyi poluba-ɩ kulubu alɩwaatʊ ndʊ palakaɣ helim ñʊʊ yɔɔ tɛ tuyuu ñamɩyɛ tʊmɩyɛ yɔ, nɔɔnɔɔ pamaɣzɩ se ɛkɛ cɛnzɩ tɔʊʊ tɛ pɩdʊʊ pɩyʊ. Pɛkɛdɩna Amerika ɛjaɖɛ hɩɖɛ nɛ paya-ɩ ɛ-hɩɖɛ, ɖɔɖɔ ɛrɔpɩyɔm yɔ, ɛkɛ pʊtʊ weyi ɛ-tɛ nɛ lantanɩdɩ waa nɛ ɛ nɛ-ɩ pɛkpɛndɩ wɛtʊ.

Ɖɔɖɔ ɛzɩ pʊtʊnaa lalaa mba pakɩlɩ yuŋ ʊranɩyɔm yɔ, mbʊ ɖɔɖɔ wayi wayi wɛɛ taa pana-ɩ. Pɩtɩŋna helim taa tomnasɩ ñɩɣyɩŋ tʊma ɛsɩnda ɖɛnaʊ yɔ pɩnzɩ 1940 taa papɩza polubi-ɩ.

Palaba-ɩ kajalaɣ ɖeɖe lɛ, pɩtɩŋna Glenn T. Seaborg, Leon Morgan, Ralph James nɛ Albert Ghiorso pɔ-yɔɔ pɩnaɣ 1944 tɛmtʊ alɩwaatʊ wiluu nɛ takɩɣ ñɩɣlɩm sukuli sɔsɔʊ taa Sikago (nɔɔnɔɔ ŋgʊ payaɣ se Argonne National Laboratory).