Nɛptʊnɩyɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Nɛptʊnɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ takʊʊ nɛ wiluu pʊtʊ weyi ɛ-yʊsaɣ mayaɣ kɔyɔ Np nɛ ñʊʊ ñɩŋa 93. Ɛkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ weyi ɛtɔʊʊ cɛnzɩ yɔ, ɛ-tɛ nɛ akɩtɩnɩdɩ waa tɛ kiŋ. Ɛ-tɛ ɖiɣɖiɣ agbele, nɛptʊnɩyɔm 237 wɛʊ yɔ pitaa piye ñɩɣyɩŋ taa palakɩ-ɩ.

Pana-ɩ cazʊ cazʊ ʊranɩyɔm taa ɖɔɖɔ. Kaliforni sukuli sɔsɔʊ taa pana-ɩ pɩnaɣ 1940. Mbʊ yɔ ɛnʊ tɩŋɩɣna ʊranɩyɔm wayi kɛ pʊtʊnaa caɣyɛ kpata taa yɔ, pɛkɛtɩna Neptune tɛlɛŋa nɛ paya-ɩ hɩɖɛ, ɛnʊ weyi ɛtɩŋɩɣ Uranus wayi kɛ wɩsɩ cɔlɔ yɔ.

Edwin McMillan nɛ Philip Abelson panana nɛptʊnɩyɔm pɩnaɣ 1940. Palaba natʊ tʊmɩyɛ nɖɩ kɛ Berkeley Radiation Laboratory Kaliforni sukuli sɔsɔʊ taa Berkeley, peeɖe ŋgbɛyɛ pɩza ɖɩlɩzɩ agbele 239 ñɩnʊ nɛptʊnɩyɔm taa, ɛ-tɛ fezuu titiɖe kɛ kɩyakɩŋ 2,4, pɔyɔkaɣ ʊranɩyɔm 238 nɛ nasɩyʊ sɩɣlɩyʊ fɛyɩ waa. Pɩkɛ alɩwaatʊ hɛkʊ taa ñɩndʊ ndʊ tiyeba nɛ polu plʊtɔnɩyɔm yɔ.

Salaŋ fenaɣ pɩnaɣ 2002 alɩwaatʊ kɛ ñɩnɩyaa Kalifornie sukuli sɔsɔʊ (Los Alamos takɩɣ nɛ wiluu tʊmɩyɛ taa), palakaɣ tambaɣ tʊmɩyɛ pɩkɛna mbʊ se polu hɔzɩŋ nɛ pahazɩna Amerika ɛyaa, wɩlɩɣ se pezita pazɩ nɛptʊnɩyɔm 237 nɛ ʊranɩyɔm kɩbaŋʊ yɔ papɩzɩɣ polu malɩfa yuŋ ñakʊyʊ nakʊyʊ.