Ahmed Sékou Touré

Pɩlɩɩna Wikipediya
Sekou Toure usgov-83-08641

Palʋla Ahmed Sékou Touré kɔlaɣ fenaɣ kɩyakʋ nakʋ ñɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1922 Kinee ɛjaɖɛ taa, Faranah tɛtʋ taa. Kinee ɛjaɖɛ ńɖɩ, Fransɩ ɛjaɖɛ kakpacayaɣna-ɖɩ. Pɩnaɣ 1958 ñɩŋa taa Kinee ɛjaɖɛ lɩ yomiye taa nɛ ɖɩwɛɛ ɖɩ-tɩ yɔɔ. Kpaɣna pɩnaɣ ŋ́ga nɛ puwolo pɩsɩɩna pɩnaɣ 1984 lɛ Touré kɛŋna Kinee ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ. Pʋ-tɔbʋʋ se ɛnʋ lɛ Kinee ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ kajalaɣ tʋ.

Ɛ-ɖɩlɩyɛ nɛ ɛ-pɩjatʋ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Touré kɛ Mandingue waa cejewiye taa tʋ. Payaɣ e-ɖoo ɖoo se Bagbè Ramata Touré-Fadiga. E-neze ɛnʋ, ɛlɛ kɛ abalʋ weyi payaɣ se Almamy Samory Touré yɔ, ɛ-pɛlɔ nɔɔyʋ. Palʋla e-neze caa ɛnʋ pɩnaɣ 1830 nɛ ɛsɩ pɩnaɣ 1900 ñɩŋa taa.

Touré neze caa kalʋba siŋŋ se Kinee ɛjaɖɛ ɛlɩɩ yomiye taa. Pʋ-tɔbʋʋ se, ɛkaɖɩna Fransɩɩ waa siŋŋ. Ɛtalʋkɩ Kinee ɛjaɖɛ yɔɔ ɖeke, ɛlɛ, ɛlʋkaɣ se ajɛya tɩŋa wena awɛ Afrɩka nɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa yɔ, a-tɩŋa payɩ alɩɩ yomiye taa nɛ awɛɛ a-tɩ yɔɔ kpem. Ɛlʋba siŋŋ nɛ pʋkɔɔ pɩtalɩ ɛ-ɖɩkpayɛ wiye pɩnaɣ 1898 ñɩŋa taa. Abalʋ weyi payaɣ se Alpha yɔ, ɛnʋ lʋlɩna Touré. Piyele nɛ e-ɖoo kɛlɛ Aminata Touré. Touré kpɛlɛka malɩŋ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taa tɔm siŋŋ, pʋ-tɔbʋʋ se ɛlaba malɩŋ sukuli. Ɛlaba ɖɔɖɔ Fransɩɩ waa sukuli. Touré mʋ hɛkʋ taa sukuli takayaɣ lɛ, ɛsʋʋ Konakrii tɛtʋ taa lycée ńgʋ payaɣ se Georges Poiret yɔ kɩ-taa. Pɔkɔma pɔɖɔɔnɩ-ɩ sukuli ŋ́gʋ kɩ-taa, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, ɛtɔma se tɔɔnaɣ ŋga powokaɣna nɛ pɛcɛlɩɣ sukuli ŋ́gʋ kɩ-taa sukuli piya yɔ, kefɛyɩ ɖeu.

Touré kpɛlɛkɩ ɛ-pɩjatʋ taa lɔŋsɩnɖaa panɛ, Karl MarxLenin posukuli. Ɛkɔma ɛkɛ Kinee ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ lɛ, ɛwɛɛ ɛkpɛlɛkɩɣ po-sukuli ŋ́gʋ ɖɔɖɔ.

Pʋcɔ nɛ Kinee ɛjaɖɛ lɩɣ ɖi-yomiye taa lɛ, pʋ-tɔbʋʋ se, pʋcɔ nɛ Touré kɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-ñʋʋdʋ lɛ, ɛlakaɣ tʋmɩyɛ takayɩsɩ ɖiyekiye ɛ-ɛjaɖɛ taa. Ɛ-tʋmɩyɛ ńɖɩ ɖɩ-taa, ɛlʋba kpem se ɛkɛ ɖɩ-ñʋʋdʋ, ɛlɛ, pʋtɔcɔ. Pʋ-wayɩ lɛ, ɛla hɛɛɛ hɛɛɛ nɛ ɛsʋʋ Kinee ɛjaɖɛ tʋmlaɖaa ŋgbɛyɛ taa, halɩ ɛkɔɔ ɛkɛ Kinee ɛjaɖɛ taa mba palʋkɩ evebiya nɛ pɛlaa pɛ-ɛsɩndaa ɖɛnaʋ lʋɖaa taa tʋ nɔɔyʋ.

Poseta predsednika Gvineje Ahmeda Seku Turea Jugoslaviji

Touré lʋba kpem halɩ ɛkɔɔ ɛkɛ ɛ-tʋmɩyɛ taa takayaɣ taa mayʋ sɔsɔ. Kinee ɛjaɖɛ taa ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ kɛwɛɛ nɛ ɖɩlʋkɩ siŋŋ se Afrɩka nɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa ajɛya tɩŋa ɛlɩɩ yomiye taa nɛ awɛɛ a-tɩ yɔɔ. Touré wokaɣ ŋgbɛyɛ ńɖɩ ɖi-kidizasɩ taa.

Touré ɖʋ politiki ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ pɩnaɣ 1956 taa. Afrɩka nɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ ajɛya taa tʋmlaɖaa ɖama kpɛndʋʋ yaa ɖama nɩnaʋ ŋgbɛyɛ ɛɖʋwa. Touré nɛ Félix Houphouët-Boigny pɛkpɛndaɣ palakɩ tʋmɩyɛ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se RDA yɔ ɖɩ-tʋma ɛsɩndaa ɖɛnaʋ nʋmɔʋ taa. Ɛlɛ, ɛ nɛ ɛ-taabalʋ Félix Houphouët-Boigny ɛnʋ, pɔkɔma papɩsɩ koyindinaa. Ɛlɛ kɔma ɛpɩsɩ Kootidivwaarɩ ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ pɩnaɣ 1960 ñɩŋa taa.

Touré kɔma ɛkɛ Kinee ɛjaɖɛ taa paɣtʋ lɩzɩyaa taa tʋ nʋʋyʋ pɩnaɣ 1956 taa. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa pɩha-ɩ waɖɛ nɛ ɛpaɣzɩ lʋbɩnaʋ koyindu, pʋ-tɔbʋʋ se Fransɩɩ waa.

Kinee ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ, Touré wona sɔsaa mʋlʋm lakɩŋ fenaɣ kɩyakʋ nɩɩlɛ nɛ loɖo (26) ñɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1984 ñɩŋa taa. Cleveland tɛtʋ taa ɛsɩba.