Ɛnglɩsɩ kɩbɩnɩɣ tɛ waɖɛ
Ɛnglɩsɩ Kɩbɩnɩɣ tɛ waɖɛ kɛ paɣtʊ nɛ sɔnzɩ Ɛnglɩsɩ ɛjaɖɛ taa pʊcɔ pɩtalɩ Nɔrɩmandɩ yoŋ alɩwaatʊ kɛ pɩnaɣ 1066 taa. Paɣtʊ takayasɩ kaaɖɔɔ Ɛnglɩsɩ ɛjaɖɛ taa alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa. Takayasɩ nzɩ sɩ-kɩlɩɣ pɩnʊʊ yɔ nzɩ lɛ, Æthelbert de Kent nɛ Hlothhere nɛ Eadric kent tʊ nɛ Wihtred kent tʊ nɛ Ina Wessex tʊ. Paɣtʊ takayasɩ nzɩ sɩwɛ ndɩ leges barbarorum nzɩ, Caama ɛjaɖɛ taa ɛyaa mba pɛlɛzaɣ romanɩ ɛjaɖɛ pajamɔyɔɔ. Patama takayasɩ nzɩ latɛŋ kʊnʊŋ taa ɛlɛ pama-sɩ nɛ ɖama hɛkʊ taa kʊnʊŋ tɔbʊʊ se canaʊ Ɛnglɩsɩ.
Kanoniki waɖɛ kɛ Krɩstʊ ñɩma mba palaɣ kɩlaʊ Ɛsɔ katoliiki kpaŋ taa yɔ tɛ waɖɛ romanɩ taa. Hɩɖɛ ndɩ ɖɩlɩna kanon nɛ ɖɩtɔbʊʊ se paɣtʊ. Pasɩma hɩɖɛ ndɩ ɖooo lʊlʊʊ kɩfam alɩwaatʊ kɛ yatʊ tʊnɛ tɩ-taa corpus iuris canonicis nɛ yatʊ tɩtɩcaɣ corpus iuris civilis ndʊ tɩkɛ romanɩ paɣtʊ kpeɣluu takayaɣ yɔ ŋga Justinien kaatɛma maʊ yɔ.
Chrɩstʊ mba tɛ paɣtʊ wɛ ndɩ nɛ samaɣ tɛ paɣtʊ, kɩ-tɛ nɩgbaŋgʊʊ hɔmtʊ nɛ kewiyaɣ nɩgbaŋgʊʊ hɔm tata. Ɛyaa mba patɩna sʊʊtʊ ndʊ yɔ paakɛ nɛ pɛkɛ halɩ nɛ sɔnɔ ɛyaa yuŋmba nɛ layaa sɔsaa nɛ nʊntɩnaa kɩlaʊ kpaŋ taa takayasɩ mayaa sɔsaa nɛ kɩlaʊ kpaŋ taa nsukuli kɩtɛzʊʊ taa piyaa. Kiɖe tɛ lɛ, nɩgbaŋgʊʊ hɔm paɣtʊ kɩlaʊ hɔɔlʊʊ taa kaawɛ weewe pɩkɩlɩ mba paasɩŋ Ɛsɔ tɛ paɣtʊ.
Ɛsɔ kɩlaʊ nɔmɔʊ taa lɛ, Katoliiki kpaŋ kɛna kpamɩŋ taa ɖoyo mbʊ lɛ, kɩ-tɛ nɩgbaŋgʊʊ hɔm kaawɛ leleŋ nɛ pɩ-tɛ pɩwɛ niikaɣ pazɩ. Pɛ-tɛ wonduu suu lɩmaɣzɩyɛ lɩna paɣtʊ ndʊ tɩwɛtʊ cɔlɔ. Yee pacaŋ tɔm hʊnaʊ kɩlaʊ tɔm hʊʊ kpaŋ taa kɔyɔ, ɛyaa kpandɩnaa suuwaɣ kɩlaʊ tokonaa. Pʊkɔma pileɖi lɛ, kɩlaʊ kpaŋ lɛɛzɩ lɩmaɣza nɛ pɔhɔŋ tisuu fɛyɩ tɩnaa nɛ paañaŋ layaa sɔsaa nɛ pɛcɛlɩɣ-wɛ samaɣ tɛ paɣtʊ tɩnaa. Kɩlaʊ kpaŋ maɣmaɣ kaakpa Jeanne d’Arc nɛ pɔhɔ ɛ-naŋgbaŋgʊʊ mbʊ pʊyɔ yɔ ɛkɛ kɔɖɔnɖʊyʊ nɛ pɛcɛlɛ-ɩ samaɣ tɔm hʊyaa nɛ pɔhɔ ɛ-naŋgbaŋgʊʊ ɛzɩ paɣtʊ pɔzʊʊ yɔ.
Ɛsɔ sɛtʊ kpaŋ kata tɩlasɩ sakɩyɛ mbʊ pala nɔnɔɔ taa tɛ paɣtʊ. Pɔcɔ pañaŋgasɩ lɛ, pʊpɔzʊʊ se pahʊʊ tɔm. Samaɣ lɩm ɖʊʊ tʊmɩyɛ naɖɩyɛ fɛyɩ se ɖiyeke ɖɩpɩzɩɣ ɖɩñaŋgasɩ nɩŋgbaŋgʊʊ hɔmtʊ tɔm natʊyʊʊ. Halɩ nɛ sɔnɔ yɔpɩwɛ mbʊ Fatiikaŋ ɛjaɖɛ taa ɛlɛ, pɩɩwɛna ɖoŋ ɖooo kpaɣɖʊ 18 alɩwaatʊ taa Eerɔpʊ ajɛyɛ taa.