Yʊlʊnzɩ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Thomas Greene Bethune (Blind Tom)
SVVP Klikatá, vedení nevidomého

Yʊlʊnzɩ kɛ ɛsɩyɛ tɛ ɛjandʊʊ mbilim. Tɔmpiye ndɩ ɖɩlɩna cɔlɩɩ latɛŋ alɩwaatʊ taa caecitas nɛ pʊtɔbʊʊ se ɛsɩyɛ kɩɩnaʊ mbʊ payaɣ se yʊlʊnzɩ. Yʊlʊnzɩ kɛ ɛjandʊʊ ndʊ tutukuna ɛyaa sakɩyɛ ɛjaɖɛ yɔɔ cɩna. Yʊlʊnzɩ nzɩ pɩzɩɣ pʊkɔna tɩlasɩ sakɩyɛ. Paa ɛzɩmta lɛ ɛwɛ sɔndʊʊ taa tam nɛ ɛfɛyɩ ɛ-tɩyɔɔ (ɛzɩ Hongrie Bela naalɛ tʊ yɔ nɛ Enrico Dandolo nɛ yʊlʊm Yohanɛsɩ yaa Žižka Yohanɛsɩ).

Ɖɩ-tedaa nɛ ɖɩna yɔ Hɛkʊ Alɩwaatʊ taa yʊlʊnzɩ wɛ ɛzɩ nɔnɔ taa nesi tɛ kɩkpaɣʊm fɛyɩ tɛ ajɛyaa natozo tɛ nzɩ yɔ yaa mɩnʊʊ yɔ lɛ ɛyʊ kʊyʊm nɛ ɛzɩ kajalaɣ kʊdɔŋ, kɛkpɛtɛsaɣ yaa ɛsɩyɛ yɔkʊʊ.

Kʊdɔŋ ŋgʊ kɩwɛ eniziye ɛzɩ kɔnzɛtɩ yaa tanaʊ laɖaa mba powoŋguu yʊlʊm. Yʊlʊma wɛ patɩnaa cɔlɔ nɛ palakɩ pɛtɛ fezuu caɣʊ. Papɩsɩ ham waa nɛ pɔɖɔŋ Ɛsɔ nɔmɔʊ se tɛtɛ paahɩɣʊ kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-tɛ sooci. Nɛ nabʊyʊ taa lɛ, sɔlɩm tʊma naayɛ kpaɣkʊʊ-wɛ nɛ pɔcɔŋna pɔ-yɔɔ ɛzɩ Ɛsɔ sɛtʊ tʊma nɛ haɖɛ yʊlʊmaa yɔɔ cɔnaʊ tʊma nɛ akpadɩyaa yaa ajama ɛzɩ yʊlʊma mbʊ yɔ ɖɩɣa ŋga paya nɛ anasayɩ taa se hospice des Quinze-Vingts ŋga kɔñɔ pɩnaɣ 1260 alɩwaatʊ cɔlɔ pɩtɩŋna Louis kiɖeɖeu yɔɔ yɔ nɛ kɩlakɩ camɩyɛ lakasɩ nɛ kɩsɩna yʊlʊmaa yɔ.

Pieter Bruegel the Elder (1568) The Blind Leading the Blind

Ɛyaa niizaɣ yʊlʊmaa samaɣ ɖikpeɣliye taa. Pɩtɩŋna Diderot takayaɣ suzuu yɔɔ pɩnaɣ 1749 mɩsɩkʊm fenaɣ kɩyaakʊ 9 ŋgʊ wiye pɩlɩna yʊlʊmaa yɔɔ, takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʊʊ yʊlʊm weyi ɛmʊ niye akɔnta labʊ nɔmɔʊ taa yɔ ɛ-tɔm Nicholas Saunderson nɛ pɩlɛzɩ yʊlʊm tɛ wɛtʊ ɛyaa taa.

Otirisi yʊlʊm weyi ɛmakɩ cɩmɩŋ yɔ Maria Theresia von Paradis kaawoba Paarii tɛtʊ taa nɛ ɛsɩna Valentin Haüy (layʊ nɛ Ɛsɔ tɔm heyiyʊ yʊlʊma tɛ) ɛtʊla kajalaɣ yʊlʊmaa sukuli nɛ kɩpaɣzɩɣ tʊmɩyɛ labʊ pɩnaɣ 1786.