Takayaɣ kiɖeɖeɣa
Takayaɣ Kiɖeɖeɣa kɛŋna takayaɣ ŋga ka-taa tɔm talɩɩna ɛyʊ nɔɔ taa yɔ. Ɛlɛ, tɔm ndʊ Ɛsɔ mamaɣ yɔɔdaa yɔ, ndʊʊ pama ka-taa. Yuuda n̄ɩma Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ nɛ Krɩstʊ n̄ɩma Ɛsɔ sɛtʊ n̄ɩnɖɛ tisa tɩ-yɔɔ. Ɛsɔ sɛtʊ aŋgba ndɩ ndɩ pɩzɩɣ acɔlɩ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taa tɔm ɛzɩ paa ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-paɣtʊ pɔzʊʊ yɔ. Ɛlɛ, tɔm ndʊ pama takayɩsɩ nzɩ sɩwɛ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taa Yuuda n̄ɩma Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ taa yɔ, tɩwɛ ndɩ nɛ ndʊ pama Krɩstʊ n̄ɩma Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ taa yɔ.
Payaɣ Hebre n̄ɩma Takayaɣ Kiɖeɖeɣa se « TaNaKh ». Pɛtɛyɩ-kɛ hɔɔlɩŋ naadozo. Kajalaɣ hɔɔlʊʊ payaɣ se « Torah ». Ɛsɔ tɛ paɣtʊ ndɩ ndɩ pama kɩ-taa. Hɔɔlʊʊ naalɛ n̄ɩŋgʊ payaɣ se «Nevi'im» waa. Hɔɔlʊʊ kʊnɛ kɩ-taa pɛkɛdɩ nayaa yaa lɔɔyɩsɩ tɩnaa tɔm. Hɔɔlʊʊ naadozo n̄ɩŋgʊ payaɣ se « Ketouvim » waa. Tɔm lɛɛtʊ ndɩ ndɩ pama hɔɔlʊʊ kʊnɛ kʊkʊ taa. Pɛɖɛzɩ Ebree n̄ɩma Takayaɣ Kiɖeɖeɣa nɛ Krɛɛkɩ kʊnʊŋ kɩbɩnʊʊ taa Alɛkɩsandrii tɛtʊ taa. Ndʊ pɛɖɛzɩ mbʊ yɔ payaɣ se «Septante». Sɔsɔ weyi payaɣ se Jérôme de Stridon yɔ, ɛtɩŋna tɔm ndʊ pɛɖɛzɩ mbʊ yɔ tɩ-yɔɔ nɛ ɛpɩzɩ ɛtɛzɩ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taaa tɔm ɖɛzʊʊ nɛ latɛɛnɩ kʊnʊŋ taa. Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taa tɔm ndʊ ɛɖɛzɩ mbʊ yɔ payaɣ se «Vulgate ». Tɩ-yɔɔ ɖɔɖɔ mba payaɣ-wɛ se «Slaavʊ waa» yɔ, pɔ-tɔm mʊyaa tɩŋnaa nɛ paba ɖɛzɩ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taa tɔm nɛ caanaʊ Slaavʊ kʊnʊŋ taa. Pɔ-tɔm mʊyaa mbaa yɔ ɖajaa Cyrille nɛ ɖajaa Méthode.
Ebree n̄ɩma Takayaɣ kiɖeɖeɣa ŋga payaɣ se Tanakh yɔ, Krɩstʊ n̄ɩma Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ n̄ayaɣ se Nɔɔ Haʊ Kɩbɩm Takayaɣ. Krɩstʊ n̄ɩma Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ Takayaɣ Kiɖeɖeɣa taa ɖɔɖɔ lɛ, ɖɩnaɣ Nɔɔ Haʊ Kɩfam Takayaɣ. Nɔɔ Haʊ kɩfam Takayaɣ taa pɛkɛdɩ Yeesu Krɩstʊ tɔm. Pɛkɛdɩ ka-taa ɖɔɖɔ Yeesuu Nazarɛɛɩ tʊ tɛ apostolowaa tɔm sakɩyɛ. Pɛtɛyɩ Nɔɔ Haʊ kɩfam takayaɣ hɔɔlɩŋ naanaza.
Kajalaɣ hɔɔlʊʊ yɔɔdʊʊ Laŋhɛzɩyɛ Tɔm kɩbandʊ ndʊ ɖa-Kɩpaɣlʊ Yeesu Krɩstʊ susaɣ yɔ. Mayaa naanaza mana-tʊ. Mba yɔ :
- Matiyee kiɖeɖeu
- Luka kiɖeɖeu
- Maarɩkɩ kiɖeɖeu
- Yohanɛɛsɩ kiɖeɖeu.
Hɔɔlʊʊ naalɛ n̄ɩŋgʊ n̄ɛkɛdɩɣ Yeesu Tɔm mʊyaa tɔma labʊ tɔm. Hɔɔlʊʊ naanaza n̄ɩŋgʊ n̄a wɩlɩɣ-ɖʊ takayɩsɩ ndɩ ndɩ nzɩ Yeesu tɔm mʊyaa nabɛyɛ mawa yɔ. Kɛdɛzaɣ hɔɔlʊʊ n̄ɔyɔɔdʊʊna-ɖʊ kpaagbaa alɩwaatʊ yaa ɛjaɖɛ tɛm tɔm. Ɛsɔ kulina tɩ-yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ mayʊ Yohanɛɛsɩ nɛ ɛlɛ ma-tʊ. Pama Nɔɔ Haʊ kɩbɩm takayaɣ nɛ pɩla kpaɖɩŋ lutozo nɛ pʊcɔ palʊlɩ ɖa- n̄ʊʊ yaɖʊ Yeesu Krɩstʊ. Palʊla-ɩ nɛ kpaɖʊʊ kʊɖʊmʊʊ yaa naalɛ n̄ɩŋgʊ kiɖe tɛɛ lɛ, pama Nɔɔ Haʊ kɩfam takayaɣ.