Pɔlɔnɩyɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Pɔlɔnɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 84 nɛ ɛ-yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Po. Pɩkɛ ñɩɣyʊʊ ŋgʊ kɩwɛ kʊñɔŋ yɔ nɛ ɛwɛna cɛnzɩ tɔʊʊ tɛ ɖoŋ. Yeke koŋ agbele Po wɛna kɛɛkɛɛ ɛzɩ palʊlʊ-ɩ yɔ, ɛwɛ cazʊʊ cazʊʊ ʊranɩyɔm ñɩɣlɩm tɛtʊ taa (ɛkɛ pʊtʊ weyi pɔyɔkʊʊ radɔŋ pɩtɩŋna cɛnzɩ tɔʊʊ yɔ lɛ paan-ɩ yɔ nɛ ɛnʊ tɩna pɩjɛɖɛ kʊdɔmɩŋ).

Pɩkɛ kajalaɣ pʊtʊ weyi PierreMarie Sklodowska-Curie panaa pɩnaɣ 1898 taa yɔ, pɩkɛ alɩwaatʊ ndʊ palakaɣ ñɩnɩɣ tʊmɩyɛ pechblende cɛnzɩ tɔʊʊ yɔɔ kɛ tomnasi ɖɔnɛ nɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ maalika sukuli taa (sɔnɔ ŋgʊ payaɣ se ESPCI Paarii tɛtʊ taa). Pʊwayɩ fayɩ yɔ pana radɩyɔm. Tɔmpiye pɔlɔnɩyɔm, palɩzɩ-ɖɩ mbʊ se paɖʊ hɩɖɛ Pɔɔlɔñɩ ɛyaa Marie Curie, ɖooo lɛ pɩɩkɛ Maria Sklodowska.

Pɔlɔnɩyɔm 210 tɛ cɛnzɩ tɔʊʊ wɛ ɖoŋ piŋ yebina nɛ ɛwɛɛ soŋgaɣ siŋ. Mbʊ tɩna nɛ Etaazuunii ɛjaɖɛ taa Argonne National Laboratory tɔŋ se soŋgaɣ ŋga kɩwɛʊ fʊwa ŋga ka-taa nɛ pɔlɔnɩyɔm 210 kɩɖam ŋñɩɩɩ pɩzɩɣ pɩcɛzɩ 500 °C. Pɔtɔŋ se ɛyaa 1% Etaazuunii ɛjaɖɛ taa wɛna pɩjɛɖɛ kʊɖɔŋ lɛ pɩtɩŋna Pɔlɔnɩyɔm 210 yɔɔ kɛnɛ pɩlɩna sɩgaa ñɔyaa yɔɔ.

Pɔkɔma pana pɔlɔnɩyɔm sɩgaa ñɔsɩ taa pɩnzɩ 1960 paɣzɩtʊ wɛɛ taa lɛ, mba polukaɣ sɩgaa ŋgʊ nɛ pʊɖɔʊʊ Amerika taa yɔ pazɩ lɩmaɣza labʊ mbʊ ɛzɩ pala nɛ papasɩ pʊtʊ ɛnʊ, puwokina nɛ Philip Morris yɔɔ kiŋ pɩkɔɔ pɩtalɩ halɩ papɩzɩ patʊlɩ kajalaɣ wiluu nɛ takʊʊ tʊmɩyɛ ndɩ ɖɩpɩzɩ ɖɩmaɣzɩ ɛzɩma pakpaɣna nɛ pamaɣzɩ camɩyɛ mbʊ pɩpɩzɩ pɩwazɩ yɔ.