Rushmore pʊʊ
Rushmore pʊʊ kɛna pʊʊ ŋgʊ kɩwɛ Amerika taa yɔ nɛ kɩkɛna pʊʊ ŋgʊ kɩ-yɔɔ palɩza sɔdɩŋ sɔsɔŋ anjaʊnaa yɔ. Kɩwɛ Amerika tɛtʊ ndʊ payaɣ-tʊ se Keystɔnɩ yɔ tɩ-taa, egeetiye nɖɩ payaɣ-ɖɩ se Rapid Sitii yɔ, ɖɩwɛ Takota nɛ hadɛ kiŋ. Pʊʊ ŋgʊ kɩ-yɔɔ palɩza Amerika ɛjaɖɛ ñʊndɩnaa. Peeɖe palɩza nʊndɩna ɛzɩ kpaɣ pɩnzɩ ɛzɩ 150 yɔ. Saayʊ weyi payaɣ-ɩ se Gutzon Borglum yɔ ɛlɩza Amerika ñʊndɩna mba pa-hɩla kɩla sɛʊ kɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa yɔ nɛ pɛkpɛnda ñʊndɩna 4.
Pa-anjaʊna kʊkɩyɩmɩŋ taa tala ɛzɩ mɛtanaa 18 yɔ. Ɛlɩza ñʊndɩna mba kɛ kpaɣna pɩnaɣ 1770 nɛ 1900 taa. Mba ɛlɩza yɔ, pa-taa kɔyɔ:
- Ɖajaa George Washington (1732-1799)
- Ɖajaa Thomas Jefferson (1743-1826)
- Ɖajaa Theodore Roosevelt (1858-1919)
- Dajaa Abraham Lincoln (1809-1865)
Pʊʊ ŋɣʊ kʊ-yɔɔ ɖenɖe palɩza se pasaɣ sɔdɩŋ ɩnʊ ɩ-kɩlɛmɩŋ yɔ, pɩtɛ walanzɩ taa wɛ ɛzɩ 5,17 km2 yɔ nɛ ɖaalakɩŋ ñatalɩʊ ɛzɩ 1 745 yɔ. Ɛsɩyɛ egbena tɔm taa lɛ, ɛyaa ɛzɩ miliyɔɔna naalɛ yɔ woki paa pɩnaɣ ŋga.
Pɩnaɣ 1885 kɛ Niu Yɔrkɩ tɛtʊ taa tɔm hʊʊ temiyu weyi payaɣ-ɩ se Charles E. Rushmore yɔ, ɛnʊ nanap pʊʊ ŋgʊ nɛ ɛcɛlɛ-kʊ ɛ-hɩɖɛ se Rushmore. Payawaɣ-kʊ Cɔzɔnaa looɖo pʊʊ. Pʊʊ kʊnɛ kɩkɛna Amerindɩyɛŋ mba lone kiɖeɖeye nɛ peeɖe habɩyɛ kɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-ñʊʊtʊ weyi payaɣ-ɩ se Lakota Black Elk yɔ ɛtɩŋgaɣ nɛ ɛkpaɣ kɩ-ñʊʊtaa. Ñɩnɩyaa anasayɩaa nabɩyɩ yɔɔdʊ se pʊʊ ŋgʊ kɩɩwɛna hɩla sakɩyɛ ɛzɩ: Kʊʊgarɩ pʊʊ, Sʊgarlodi pʊʊ, Sʊlʊkʊta pʊʊ ɖaɣ yaa ɖɔɖɔ Keyiston pʊʊ. Kɩpɩza Rushmore pʊʊ kɛ alɩwaatʊ ndʊ Rushmore, David Swanzey, nɛ Bill Challis pɛyɛlaɣ se patɩlɩ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ yɔ.
Ɖajaa George Washington