Niyuu Yɔrɩkɩ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Niyuu Yɔrɩkɩ kɛna Etaazuunii ɛjaɖɛ taa tɛtʊ ndʊ tɩ-taa ɛyaa kɩla ɖɔʊ yɔ nɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa lɛ, tɛtʊ ndʊ, tɩ-hɩɖɛ kɩlɩɣna yaʊ Amerika ajɛya kpeekpe taa. Niyuu Yɔrɩkɩ tɛtʊ wɛ Etaazuunii nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ nɛ hayʊ kiŋ nɛ pɩwɛ Atilantiki Lɩŋamʋʋ cɔlɔ kpam. Ageeta kagbaanzɩ kpɛndɩna nɛ apɩsɩ tɛtʊ tʊnɛ.

Keteŋa kpeekpe taalɛ, Niyuu Yɔrɩkɩ tɛtʊ wɛna ɖoŋ sɩŋŋŋ kɛ tadɩyɛ tɔm taa, tɔsʊʊ nɛ liidiye yɔɔ, tɔm sʊsʊʊ taa, lubu, wendu ñɛyʊʊ taa, ñɩnʊʊ taa, sukuli tɔm taa nɛ aleɣya. Niyuu Yɔrikɩ tɛtʊ taa mbʊ mbʊ pɩwɛ tɛtʊ sʊzɔtʊ taa yɔ, pɩwɛ peeɖe. Pʊ-yɔɔ kɛ pɔtɔŋ se Niyuu Yɔrɩkɩ kɛna keteŋa kpeekpe tajɛya tɛtʊ sʊzɔtʊ.

Ɖooo lɛ, Niyuu Yɔrɩkɩ kaakɛŋna Etaazunii taa tɛtʊ sʊzɔtʊ (1785 nɛ 1790). Etaazunii taa lɛ, Niyuu Yɔrɩkɩ tɛtʊ kɛŋna tɛtʊ ndʊ tɩ-taa ɛyaa kɩla ɖɔʊ ɖooo pɩnaɣ 1790. Pɩnaɣ 2015 taa pakalɩ kɩgalʊʊ kɛ peeɖe lɛ, ɛyaa kpɛnda miliyɔɔnaa 8 550 405. Amerika keteŋa kpeekpe taa lɛ, tɛtʊ natʊlɛ ɖeke kɩlɩna Niyuu Yɔrɩkɩ kɛ walanzɩ. Kacalaɣ tɛtʊ yɔ Mɛkɩsiko, piwayɩ lɛ Sao Poolo nɛ naatazo tɛtʊ yɔ Niyuu Yɔrɩkɩ.

Ɛsɩyɛ ekpena tɔm taa lɛ, paa pɩnaɣ ŋga ɛyaa mba powoki Niyuu Yɔrɩkɩ tɛtʊ taa yɔ, pɛɖɛɣ ɛzɩ ɛyaa miliyɔpɔnaa nɩɩnɩwa yɔ (50 000 000). Payaɣ Niyuu Yɔrɩkɩ maalika yɔɔ cɔnayʊ kɩfalʊ se Bill de Blasio (D) (2014-2020).