Peine capitale

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kʊñɔŋ sɩm yaa kʊñɔŋ sɔsɔʊ, pɩkɛ kʊñɔŋ ŋgʊ paɣtʊ maɣmaɣ ɖʊwa yɔ, nɛ pɩkɛna se pakʊ ɛyʊ weyi pasɩma-ɩ se ɛlaba kɩdɛkɛdɩm sɔsɔm yɔ. Tɔm ndʊ pahʊwa yɔ tɩlɩna tɔm ɖɩhʊyɛ takayaɣ taa. Yee takayaɣ nakayɛ ɛfɛyɩ yaa paasɩŋ nakayɛ kɔyɔ pɔtɔŋ se pakʊ-ɩ kɛlɛʊ yaa pana kʊtʊ yaa tɩ yɔɔ wɛʊ hʊtʊ. Kʊñɔŋ sɩm lɩna alɩwaatʊ yaa wɛɛ yaa lone cɔloɔ.

Pama-tʊ ajɛyɛ 93 paɣtʊ takayasɩ taa nɛ pasɩm-tʊ, ɛlɛ ajɛyɛ 192 kedeŋga kpeekpe lɛ, ajɛyɛ nɛɛlɛ ñakpaɣ kʊtʊ pɩnaɣ 2014. Pɩkɛ nɩgbaŋʊʊ hɔm mbʊ pasɩma paa aŋgba ɛzɩ ONU etisi kɔyɔ yaa Erɔpʊ paɣtʊ tɔm hʊʊ kpaŋ ɛsɔɔlʊʊ kɔyɔ. Ajɛyɛ sakɩyɛ lʊba se paɖɩzɩ tɔm ndʊ lɛlɛyɔ wɛɛ taa ɛlɛ awɛɛ ŋñɩɩ kedeŋga taa. Ajɛyɛ ana a-taa lɛ, naalɛ yeke koŋ lakɩna tʊmɩyɛ nɖɩ SapɔŋEtaazuunii.

Ajɛyɛ kpeekpe ɛsɩnda, saŋayɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 18 pɩnaɣ 2007, ONU paɣtʊ lɩzɩyakpeekpe hiɣ kɔyɛ hayʊ ajɛyɛ 62/149 tisi nɛ pama takayaɣ nɛ paɖʊ alɩwaatʊ kpaagba ñɩndʊ ndʊ tɩ yɔɔ kʊñɔŋ ŋgʊ kɩsɩna yɔ ajɛyɛ kpeekpe taa. Lɩmaɣza ana ɖɔɖɔ ɛzɩ lɛna wena ONU katɛma labʊ yɔ tapazɩ akɩlɩ wɛnaʊ wazaɣ ɛlɛ pɩwɛ ajɛyɛ sakɩyɛ tisa yɔ pɩlabʊ se paɖɩzɩɣ-tʊ. Kpɛlɩ lɛ, ajɛyɛ hiu wena a-taa ɛyaa kɩlɩ ɖɔʊ yɔ akʊyɩ se cam tɔm ndʊ tɩlakɩ. Kɛlɛ paɖanɩ lɛzɩɣ takayaɣ pɩnaɣ 2014.

Pɩtɩŋna kiɖe tɛ tɔm naa nabɛyɛ yɔɔ lɛ, maɣzɩm mbʊ pɩtɛ ɖɩzʊʊ ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ ñɔɔ pɩnaɣ 1757 Paarii tɛtʊ taa pɩlɩna ɛzɩma pahɩza nɛ pamakɩ Robert François Damiens se pʊcɔ pakʊ-ɩ mbʊ pʊyɔɔ yɔ ɛca tɔm Louis 15. Ɛlɛ keeke lɛ, ŋgbɛyɛ kɩlʊbɩyɛ nɖɩ ɖɩñɔɔ pʊɖʊzɩna Cesar Beccaria tʊma susuu alɩwaatʊ, wena a-taa ɛtɔŋ se wɛɖɔyɛ nɛ kʊñɔŋ (pɩnaɣ 1764) ɛtɔŋ se kʊñɔŋ kʊtʊ ndʊ tɩka wazaɣ.

Ajɛyɛ kpeekpe taa ŋgbɛyɛ ndɩ laŋhɛzɩyɛ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se Amnesty laba lɩmaɣza nɛ ɖɩñɩŋɩ ɖɔɖɔ nɛ ɖɩɖʊ ɖɩ-takayaɣ taa kɛ ɛyaa kʊñɔŋ kʊtʊ ndʊ tɩ tɔm. Etaazuunii ɛjɑɖɛ taa lɛ, paɖʊ alɩwaatʊ ndʊ ɛyaa kʊtʊ ndʊ tɩsɩna yɔ, tɩpaɣzɩ pɩnaɣ 1967 nɛ tɩtɛ pɩnaɣ 1977, pɩnaɣ ŋga pɔtɔ malɩfa Gary Gilmore Utah. Kanadaa ɛjaɖɛ taa lɛ, kewiyaɣ ɖɩzɩ tɔm ndʊ ɖooo hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyakʊ 16 pɩnaɣ 1976 wɛɛ ɖɔyɛ tɩŋa yɔɔ nɛ pɩkazɩ natʊyʊ natʊyʊ sɔɔjanaa hɔɔlʊʊ taa.