Fenasɩ takayaɣ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Fenasɩ takayaɣ kɛna takayaɣ ŋga ka-taa nɛ alɩwaatʊ tɩŋga yɔ. Pɩsa nɛ ɛyʊ tɩlɩ mbʊ ɛla alɩwaatʊ tʊnɛ yaa tʊnɛ tɩ-taa lɛ, ɛtɛyɩ efemiye tɔm sakɩyɛ taa nɛ ɛlɩzɩ mbʊ pɩsɩna-ɩ kɛlɛʊ yɔ. Ɛyʊ cɔna ɖɔɖɔ ɛzɩma kɩlɛmɩŋ cɔʊ yɔ lɛ, ɛzɩma tɛŋ nɩʊ ɖɔɖɔ yɔ lɛ, ɛzɩma lʊŋgɩyɛ kɔŋ nɛ pɩnzɩ lɛɛzɩɣ ɖama lɛ, ɛmaɣzɩ ɛ-taa nɛ ɛlɩzɩ takayaɣ ŋga ka-taa ɛpɩzɩɣ nɛ ɛtɛyɩ pɩnaɣ tɩŋga yɔ.

Takayaɣ ŋga ka-taa kɛ ɛɖʊwa se pɩnaɣ taa lɛ, tʊmɩyɛ ɖɩnɛ nɛ ɖɩnɛ kɛ ɛlakɩ yaa ɖɔɖɔ lɛ, sɔnzɩ sɩnɛ nɛ sɩnɛ kɛ pɩwɛɛ se palakɩ. Pʊ-yɔɔ kɛ ɛya efemiye se efemiye nɛ paa efemiye nɖɩ lɛ, ɖɩna ɖɩ-tɛyɩtʊ nɛ ɖɩ-tʊmɩyɛ. Afema wayɩ lɛ, kpɩtaŋ kɔŋna, ɛlɛ wayɩ lɛ fenasi, sɩ-wayɩ kɛ pɩnzɩ ñɛwɛ. Pɩtasɩɩna pɩnzɩ yeke, pɩnzɩ wayɩ kɛ mbʊ payaɣ se waɣsɩ yɔ sɩwɛɛ.

Efemiye taa ñɩɩtʊ 24 wɛna nɛ afema lʊbɛ lakɩna kpɩtaʊ. Fenaɣ taa lɛ avema 30 yaa 31 wɛna; ɛlɛ lɛlaɣ fenaɣ taa avema 28 yaa 29 wɛna. Fenaɣ taa lɛ, kpɩtaŋ 4 wɛna pɩsaɣ pɩnaɣ taa lɛ fenassɩ 12 wɛna.

Efemiye wɛʊ yɔ pɛtɛyɩ-ɖɩ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ: cɩŋ cɩŋwaa 60 lakɩna cɛceyaɣ, cɛcɛsɩ 60 ñalakɩna ñɩɩyɩɣ kʊɖʊmʊ, piyele ñɩɩtʊ 24 lɛ pɩlaba efemiye. Efemiye taa ɖɔɖɔ lɛ, tanandɛɛ wɛɛ, wɩsɩ taa wɛɛ, ɖanaɣ ɖɔɖɔ ñɛwɛɛ nɛ pɩtasɩna ɖoo taa. Mbʊ mbʊ pɩwɛ paa efemiye nɖɩ, kpɩtaʊ ŋgʊ, fenaɣ ŋga, pɩnaɣ ŋga nɛ waaɣ ŋga ɖɔɖɔ lɛ.

Pɩsaa nɛ kalɩɣ wɛɛ kɛlɛʊ lɛ, ɛyʊ lɩza fenasɩ takayaɣ. Kpɩtaʊ taa kɩyakɩŋ hɩlaa yɔ:

Kacalaɣ fenaɣ tɛ kiyakʊ kɛ pɩnaɣ paɣzɩɣ. Pɩnaɣ taa fenasi kpɛnda 12 nɛ nzi yɔ: