Ahʊna kʊnʊŋ

Ahʊna kʊnʊŋ (Ahʊna kʊnʊŋ taa: Èʋe ou Èʋegbe) pasɩma-kʊ nɛ kʊkʊnʊŋ maɣmaɣ eʋe taa nɛ pɔyɔɔdʊʊ se [e'βe] yaa Eʋegbe. Kɩ-kɛ gbe taa kpeɣluu kʊnʊŋ Kwa waa tɛ kʊnʊmɩŋ. Ahʊna kʊnʊŋ pɔyɔɔdʊʊ-kʊ Kana ɛjaɖɛ taa nɛ Kootidiivʊwarɩ ɛjaɖɛ taa nɛ Togo ɛjaɖɛ taa nɛ Peenɛɛ ɛjaɖɛ taa. Kʊyɔɔdɩyaa talɩ ɛyaa miiliyɔɔ waa lʊbɛ nɛ pʊyɔɔ mbʊ yɔ pɩnaɣ 1991 taa. Ɖɔɖɔ ɛzɩ gbe kʊnʊmɩŋ lɛɛŋ Ahʊna yɔɔdaɣ wɛ camɩyɛ.

Ahʊna kʊnʊŋ yiiduu paɖooye agɔma nɛ ahʊndʊ yaa Kwa kʊnʊmɩŋ lɛɛŋ ɛzɩ Abbey-ahʊna yaa Abévé yaa ɛwuujɛ nɛ pɩwɩlɩʊ se weyi ɛyɔɔdʊʊ Abé-ahʊna ŋgʊ kɩ-kɛ ki-maɣmaɣ yɔ yiiduu ɛ-tɩ nɛ Fɔŋ (Fɔŋgbɛ). Ɛyaa hɛkʊʊ taa kʊnʊŋ, ŋgʊ ɖɩyaɣ se ahʊna mbʊ yɔ, Loma tɛtʊ sɔsɔtʊ taa pakɩlɩʊʊ-kʊ yɔɔdʊʊ.

Ɖɩkpaɣ Afrika kedeŋga yɔ kɔyɔ ahʊna kʊnʊŋ pamana aseɣɖe tɔm takayaasɩ sɩŋ pɩkɔzɩna Diedrich Hermann Westermann tʊma labʊ yɔ. Ɛnʊ weyi ɛlɩza ahʊna tɔm kpoŋ nɛ tɔm tʊʊzʊʊ tʊmɩyɛ nɛ ɖɔɖɔ Gbe kʊnʊmɩŋ lɛɛŋ taa.

Kʊnʊmɩŋ kpɛlɛkɩyaa taa lɛɛlaa ɖʊ nesi ahʊna kʊnʊŋ kpɛlɛkʊ ñɩnʊʊ taa. Mba yɔ Gilbert Ansre laba nɔɔ wiluu nɛ tɔmpe cɔɔlʊʊ. Hounkpati B Capo laba nɔɔ wiluu kpɛlɛʊʊ nɛ nɔɔ pɩɩɩ kpɛlɛkʊʊ. Herbert Stahlke laba tɔmʊʊ maʊ nɛ nɔɔ ɖoŋ kpɛlɛkʊʊ.

Roberto Pazzi laba ɛyʊ kpɛlɛkʊʊ nɛ tɔmɩŋ tɔbɩŋ takayaɣ maʊʊ kpɛlɛkʊʊ. Félix K. Ameka laba tɔmɩŋ tɔbʊ kpɛlɛkʊʊ nɛ kʊnʊŋ kpɛlɛkʊʊ tɩlɩʊ. Alan Stewart Duthie laba tɔmɩŋ tɔbʊ kpɛlɛkʊʊ nɛ nɔɔ wiluu kpɛlɛkʊʊ. Flavien Gbéto laba nɔɔ kʊyʊʊ tʊmɩyɛ.