Ɖatʊ kɔyɛ yaa Sɔbɩtʊ (Vaccination)

Pɩlɩɩna Wikipediya
US Navy Hospital Corpsman gives a patient a shot to treat an allergic reaction

Sɔbɩtʊ yaa yɔɔdaɣ nakɛyɛ taa pɔɖɔŋ se ɖatʊ pɩkɛ pɩyʊʊ mbʊ pɔsɔkɩ ɛyʊ tomnaɣ taa se pɩhaɣ-kɛ ɖoŋ kʊdɔmɩŋ weyi ɛɖɛʊ yɔ ɛ-cɔlɔ. Kɔyɛ lɩm mbʊ pɔsɔkɩ ɛyʊ tomnaɣ taa, pɩkɛ mayaɣ kaɖɩnayʊ weyi ɛkʊ kʊdɔŋ yɔ nɛ ɛtʊmɩyɛ lɛ, se ɛlʊbɩna ɛyʊ tomnaɣ taa kʊdɔmɩŋ weyi ɛsʊʊ yɔ.

Preparing a Vaccination

Ɛyʊ tomnaɣ taa kʊdɔŋ lʊbɩnayʊ ɛ-nʊ ɛ-tʊmɩyɛ kajalaɣ kɛlɛ se ɛlʊbɩna kʊdɔmɩŋ weyi ɛkaɣ sʊʊ ɛyʊ tɔnʊʊ taa se ɛhayɩ ɛjandʊʊ yɔ. Pɩtɛ alɩwaatʊ taa lɛ kʊdɔŋ kaɖɩnayʊ ɛ-nʊ ɛhaɣ ɖoŋ ɛyʊ tomnaɣ. Pʊ-nɔmɔʊ taa ɖatʊ kpɛnda naaza. Pʊdʊ weyi ɛɖɛʊ ɛlɛ, ɛfɛyɩ ɖoŋ yɔ nɛ pʊdʊ weyi ɛwɛna wezuu ɛlɛ ɛtakɩlɩ ɖoŋ yɔ nɛ ɖatʊ ndʊ tɩ-tɛ kɔyɛ fɛyɩ sɔtʊ yɔ.

Kedeŋga taa ŋgbɛɛ ndɩ ɖɩ-lʊkɩ tɔnʊʊ taa alaafiya yɔɔ yɔ, ndɩ ɖɩ-yaa se OMS yɔɔdʊʊ se ɖatʊ kɛnɛ nɔmɔʊ tobi ŋgʊ kɩɩpɔzʊʊ liidiye sakɩyɛ yɔ. Ɖatʊ kɔyɛ ndɩ ɖɩ-sɩna nɛ pakaɣ kaʊ ɛsɔ kʊdɔŋ, yee ɖɩkpaɣ ɛyaa mɩnʊʊ kɔyɔ hiŋ nakʊ nɛ nakʊ sɔnɔ avema a-nɛ a-taa kalɩkalatʊ kʊdɔŋ nɛ kʊdɔmɩŋ sakɩyɛ pasaa ɖɔɖɔ nɛ kaapɩsɩtʊ sakɩyɛ pasɩ nɛ sɩm sakɩyɛ pɩlɩna liu tɛ fayʊ kʊdɔŋ nɛ ɖɔɖɔ tetenusi kʊɖɔmɩŋ nɛ kɔŋ kɔŋ kpezuu nɛ kizim kʊdɔŋ. Pɩnaɣ 2003 yeke koŋ pɔtɔŋ se kɔyɛ ɖatʊ ɖɔna ɛyaa miiliyɔɔ naa naalɛ pɩcɛzɩ pʊyɔɔ mbʊ yɔ.

VillageReach - preparing vaccines

Ɖajaa Louis Pasteur nɛ ɛ-cɔlɔ tʊma laɖaa Roux nɛ Duclaux yebina se patɩlɩ ɖatʊ tʊmɩyɛ laɣsɩ pɩtɩŋna Robert Koch tʊmaa labʊ yɔ, weyi ɛtamsa ŋñɩɩ wezɩŋ kʊdɔmɩŋ nɛ kʊdɔmɩŋ maɣmaɣ yɔ. Pɩtɛ tɩlɩyɛ ndɩ ɖɩ-sɩnɛ-ɩ nɛ ɛkpaɣ ɖoŋ ɛ-tʊmaa labʊ kpɛlɛkʊʊ taa. Ɛ-tɛ kajalaɣ ɖatʊ kaakɛ heŋ tɛ kɩɖaʊ se ɛlʊbɩna aka kʊdɔŋ agozaa feznaɣ kɩyaakʊʊ kɩgbanzɩ ŋgʊ wiye pɩnaɣ 1881 taa.

Kajalaɣ ɛyʊ tɛ kɩdaʊ (ɛlɛ, Jenner tɛ ŋgʊ fɛyɩ pɩ-taa), kaakɛ piyaa cikpesi tɛ kɩɖaʊ pɩlɩna kpaŋ haɣ kʊdɔŋ pɩnaɣ 1885 kɛ hasɩyaɖɛ fenaɣ kɩyaakʊʊ loɖo ŋgʊ wiye. Ɛlɛ ɖɩ-tasɔɔ se ɖatʊ pewila nɛ pana nɛ pʊcɔ se pɩɩlakɩ ɛyʊ nabʊyʊ. Haɣ kpandʊ ñasa evebʊpɔɣʊ Joseph Meister (kpaŋ haɣ kʊdɔŋ kaawɛ hɛɛɛ ɛ-ñʊʊ taa).