Thomas Edison

Pɩlɩɩna Wikipediya
Thomas Edison

Informa
Ɛ-ɛjaɖɛ Etaazuunii
Ɛ-tʋmɩyɛ Tomnasɩ ɖɔnɛ laɖʋ
Ɛ-ɖɩlʋlɩyɛ Milan, Ohiyo, Etaazuunii
E-efemiye kɩlʋlɩyɛ Lɛlaɣ fenaɣ kɩyakʊ 11 pɩnaɣ 1847
Ɛ-ɖɩsɩbɩyɛ West Orange, Niwujɛrsii, Etaazuunii
E-efemiye kɩsɩbɩyɛ Aloma fenaɣ kɩyakʊ 18 pɩnaɣ 1931

Thomas Edison kɛ Amerika keteŋga taa tʊ. Palʊla-ɩ lɛlaɣ fenaɣ kɩyakʊ 11 wiye pɩnaɣ 1847 kɛ Milaŋ egeetiye taa, Ohiyo tɛtʊ taa. Ɛsɩba aloma fenaɣ 18 pɩnaɣ 1931 kɛ Niwu Jɛrsii tɛtʊ taa ɛɛwɛna pɩnzɩ 84. Palʊla-ɩ lɛ, paya-ɩ se Thomas Alva Edison. Ɛ-tʊma sɔsɔna kɔyɔ: ñɩnʊʊ, kuduyiŋ bsɔsɔŋ maʊ kpalahusi lʊʊ, akɔnta labʊ, manzʊmalɩɩ, lɩzɩyʊ yaa luɖu, lakasɩ nasɩyɛ lakɩ lakɩ waa tɛlɛnzɩ maʊ nɛ kuduyiŋ maʊ. Ɛkɛ latriki miŋ caɖɩyɛ kacalaɣ tʊ kɛ keteŋa kpeekpe yɔɔ. Ɛnʊ lɩzɩna laadriki miŋ caɖɩyɛ nɖɩ ɖɩhaɣ mʊndʊsɩ ŋgʊ palakɩna kʊ-tʊmɩyɛ nɛ ñɩɣtʊ yɔ. Ɛya ɛ-tʊmɩyɛ General Electric. Mɩŋ caɖɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩwɛ keteŋga kpeekpe taa ñɩɩtʊ tʊma labʊ mbʊ pɩkɩla ɖoŋ yɔ.

Payaɣ ɛ-caa se Samuel Ogden Edison (1804-1896) nɛ e-ɖoo kɔyɔ Nancy Elliott (1810-1871). Ɛ-caa kɛ Kanadaa ɛjaɖɛ taa ɛyʊ nɛ ɛɛlɩna Neyɛrlandi taa. Ɛ-caa kaase Kanada mbʊ pʊyɔɔ yɔ, ɛɛwɛ tɛtɛ ceɣsi nzɩ sɩɩkɔna yam yam lakasɩ kɛ pɩnzɩ 1837-1838 taa yɔ. E-ɖoo Elliot kaakɛna Kanada tʊ ɖɔɖɔ ɛlɛ ɛlɩna Ekɔsi ɛjaɖɛ taa. Ɛlɛñaakɛna sukuli cikpeluu taa wɩlɩyʊ. Thomas wɛna halaa naalɛ: Mary Stilwell (1871-1884) nɛ Mina Miller (de 1886-1931). Thomas Alva Edison kɛŋna pɩɣa lubɛ ŋga nɛ ɛkɛ tɩnɩʊ kɛ ɛ-caa cɔlɔ.

Pɩnaɣ 1887 ehiu liidiya ɛzɩ tɔɔlaarɩnaa 40 000 pɩlɩɩna ɛ-tʊmɩyɛ nɖɩ ɛlɩza nɛ ɛyʊ pɩzʊ ɛma lɛlʊ kɛ takayaɣ polindaa yɔ. E-liidiye nɖɩ, nɖɩ ɛtʊlɩna ɛ-ñɩɩtʊ pɩsɩʊ kpɛlɩ kpɛlɩ tʊmɩyɛ nɛ ɛyaa-ɖɩ se Menlo Park. Ɛnɛ ñɩnɩya ɛzɩ 60 yɔ palakaɣna tʊmɩyɛ ɛlɛ ɛhɛyaɣ-wɛ. Ɛcɔŋgaɣna tʊma ɛzɩ 40 yɔɔ yɔ ɖama yɔɔ. Pʊyɔɔ kɛ paɖʊ-ɩ hɩɖɛ nɛ pɛcɛlɛ-ɩ Amerika taa camɩyɛ tʊma labʊ yaa lubu takayɩsɩ ɛzɩ 1 093 yɔ. Thomas Edison wɛ ɛ-ɖɩwɩlɩyɛ nɛ eɖou ñɩɩtʊ 4 ɖeke evemiye taa. Ɛmaɣmaɣ ɛyɔɔda se ɛpɩzʊ ɛwɛɛna ɛsɛ ɛzɩ kɩyakɩŋ naalɛ yaa paa naatozo, piiheɣ-i natʊyʊ.

Keteŋga kpeekpe you kacalaɣ ñɩŋgʊ lɩwa lɛ, ɛnɛ ɛ-tʊmlaɖaa polukaɣna malɩfanaa sɔsa nɛ pɛcɛlʊ yoya. Pɩnaɣ 1930, ɛlɛ ɛɛwɛna pɩnzɩ 83 nɛ ɛñɩnʊʊ tɩŋ 17 000 yɔɔ se ɛlɩzɩ pɩ-kɔɖɩyɛ. Pɩnaɣ ŋga ɛzɩ ɛ-kpaagbaɣ lubu takayaɣ. Pɩnaɣ 1931, ŋgʊ ɛ-sɛ kaasɛna ɛ-tʊma kɛ Wɛstɩ Oranje lɛ, etisi fezu, ɛɛwɛna pɩnzɩ 84.