Sɛnɔɔ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Sɛnɔɔ kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 54 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Xe. Ɛkɛ fefeku kɩbaŋʊ ŋgʊ kɩfɛyɩ sɔŋ nɛ kɩfɛyɩna sɛmɩŋ ɖɔɖɔ. Miŋ kandʊ naa taa lɛ ɛlɩzɩɣ mʊntʊsʊʊ yuulee ŋgʊ. Tɔmɩŋ pɩlʊʊ nɔmɔʊ taa lɛ, sɛnɔɔ tɔmpiye lina krɛkɩ kʊnʊŋ taa se ξένος (xenos), nɛ pʊ-tɔbʊʊ se ɛgɔm. Paya hɩɖɛ nɖɩ mbʊ yɔ pʊ-tɔbʊʊ se paalɩ ɛ-yɔɔ lɛ patatɩɩ tɩlɩta-ɩ, kɛlɛ paya-ɩ ɛgɔm fefeku kɛ krypton alɩwaatʊ ndʊ payaɣa hɩla kɛ fefekiŋ kɛtɛɖaɣ ñɩŋ (arɩkɔŋ, krɩptoŋ, sɛnɔɔ) kpaɣɖʊ 19 tɛmtʊ taa.

Palɩ sɛnɔɔ yɔɔ pɩnaɣ 1898 wɛɛ taa pɩtɩŋna William Ramsay yɔɔ nɛ Morris William Travers alɩwaatʊ ndʊ patakaɣa helim caajasɩ nɛ mʊntʊsʊʊ weluu yɔ kɛlɛ paalɩzɩɣ ɔkɩsɩzɛnɩ nɛ azɔɔtɩ. Posoŋa helim miŋ saʊ nɛ palɩzɩɣ sɛnɔɔ. Pɩsa nɛ posoŋi helim lɛ, pɩpɔzʊʊ se pañazɩ-pʊ nɛ pɩpɩsɩ lɩm (ɛsaɣ miŋ nɛ pɩpɩsɩɣ fefeku, ɛlɛ paɖɩna-ɩ ñazɩɣ nɛ pe-niidi-ɩ lɛ ɛpɩsɩɣ lɩm.

Kpɛlɩ kpɛlɛkɩyaa William Ramsay nɛ Morri Travers kaalɩna sɛnɔɔ yɔɔ hasɩyaɖɛ fena;g kɩyaku 12 pɩnaɣ 1898, ɛlɛ mbʊ lɛ piteleri ɛzɩ paatɛm lɩɣ krɩpɔnɩ nɛ nɛyɔɔ yɔɔ. Ramsay tɔmna se payaa fefeku kɩfalʊ ŋgʊ hɩɖɛ sɛnɔɔ ɛlɛ pɩtɩŋna krɛkɩ kʊnʊŋ yɔɔ ξένον nɛ pʊ-tɔbʊʊ se ɛgɔm.

Pɩnaɣ 1939 wɛɛ taa Albert R. Behnke Jr laba tʊmɩyɛ se ɛna mbʊ pʊyɔɔ lɩm yayaa mba pɛɖɛʊ lɩŋgamɩŋ sɔsɔŋ taa ɛbɛ yebina nɛ pa-ñʊʊŋ taa cɔʊʊ, se papɩzɩɣ paɖʊ helɩm kpaɖaba taa ɛyʊ feziɣ-pʊ pɩkɩlɩ ɖeu ɛzɩ awayɩ helim yɔ. Ɛ-tɛ tʊmɩyɛ labʊ taa lɛ, ɛna ɖɔɖɔ se papɩzɩɣ pakpaɣ pʊtʊ pɔsʊ ɛyʊ tomnaɣ hɔɔlʊʊ nakʊyʊ kɩsɩ nɛ pɩsa nɛ pala tʊmɩyɛ pɩ-tɛ ɛyʊ ɛnʊ.