Pʋyʋ kɔtɩɩɩ

Paa wonuu ŋgʋ, kɩwɛna pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa sakɩyɛ kɩ-taa. Pʋ-tɔbʋʋ se pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa kpɛndɩnaɣ kpɛm kpɛm nɛ pɩpɩzɩɣ wonuu nakʋyʋ. Pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa kpɛndɩɣ nɛ pɩpɩzɩ wonuu nakʋyʋ lɛ, kʋkʋ pɩzɩɣ kɩtɩŋna kpɛlɩkpɛlɩ kpɛlɛkʋʋ wonuu nakʋyʋ yɔɔ nɛ kɩ nɛ lɛɛkʋ pɛkpɛndɩ kpɛm.

Pʋyʋ kɔtɩɩɩ wɛ paa wonuu ŋgʋ kɩ-taa. Pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa wɛ mbʋ pikpeŋ yɔ pɩ-taa. Pʋwɛ ɖɔɖɔ mbʋ pʋwɛ ɖoŋ yɔ pɩ-taa nɛ pɩtɛ pʋwɛɛ mbʋ pʋwɛ kɔɖɩɩɩ yɔ pɩ-taa ɖɔɖɔ. Pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa wɛtʋ nɛ pa-taa kpɛlɩkpɛlɩ kpɛlɛkʋʋ wondu lɩɣna ɛzɩma mbʋ pɛwɛ paa wonuu ŋgʋʋ lɛ kɩ-taa yɔ.

Ɖooo lɛ, ɛyʋ kamaɣzaa se paapɩzɩɣ pacɩyɩ pʋyʋ kɔtɩɩɩ. Ɛlɛ, lɛɛlɛyɔ, pañɩnaa nɛ patazɩ siŋŋ nɛ pana se pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa nɛ wondu wuɖu wuɖu naa nabɛyɛ. Pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa wondu wuɖu wuɖu naa mba payaɣ se ŋñɩtɩɩɩ pe. Pʋ-tɔbʋʋ se pʋyʋ kɔtɩɩɩ waa taa wɛ ŋñɩtɩɩɩ pe.

Yee pʋyʋ kɔtɩɩɩ nɔɔyʋ yuŋ ɛkɛ kilo waa mɩnʋʋ mbʋ yɔ kɔyɔ, kɩ-taa piye yuŋ ɖeke kɛ 99,9. Pʋ-tɔbʋʋ se pʋyʋ kɔtɩɩɩ yuŋ tɩŋa lɩɣna ɛ-taa piye cɔlɔ. Pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa piye wayɩ lɛ, ɖɩnaɣ nazɩyʋ pe ɖɔɖɔ pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa. Paba cɔna pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa piye nɛ pata.

Protɔɔ waa wɛ pʋyʋ kɔtɩɩɩ taa. Neetrɔɔ waa wɛ ɖɔɖɔ pʋyʋ kɔtɩɩɩ piye taa. Nazɩyʋ pe wɛ protɔɔ waa taa, ɛlɛ, pɛfɛyɩ Neetrɔɔ waa taa. Mbʋ payaɣ se Hidrɔzɛnɩ yɔ, pʋbʋ taa piye taa ñɛwɛ mbʋ payaɣ se izitɔpʋ H yɔ.

Hidrɔzɛnɩ taa piye taa izitɔpʋ H ŋgʋʋ payaɣ se protiyɔɔm. Pɛnɛ, paba taa fɛyɩ paa Neetrɔɔ hɔɔlaɣ nakɛyɛ. Protɔɔ waa nɛ Neetrɔɔ payaɣ ɖɔɖɔ se hɔɔyɛ taa pe (nucléaires). Hɔɔyɛ taa pe ɖama tamsɩnaʋ ɖɔkʋʋna Protɔɔ waa nɛ Neetrɔɔ waa pe pʋyʋ kɔtɩɩɩ piye taa.