Pɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya

Pɔm kɛna tɩʊ piye naɖɩyɛ nɛ pɔtɔkɩ-ɖɩ. Pɔm tɩʊ lʊlʊʊna pɔm pee. Pɔm tɩŋ haɖaʊ paɣzɩna Azii hɛkʊ nɛ hɛkʊ taa ɖooo lɔŋ taa, ɛlɛ lɛɛlɛɛ pahayʊ pɔmna kɛ keteŋga ajɛya sakɩyɛ taa. Pɩnzɩ kudokiŋ kudokiŋ kɔyɔ papaɣzʊ pɔm tɩŋ haɖaʊ kɛ Azii nɛ Erɔpʊ ajɛya taa yɔ nɛ pʊkɔm se pahayʊ-ɩ kɛ Amerika nɛ hayʊ kiŋ yɔ, pɩlɩna Erɔpʊ taa mba paacaɣ Amerika tɛtʊ ndʊ tɩ-taa nɛ pakpacayʊ tɩ-taa ɛyaa yɔ. Pɔmna wɛna wazaɣ sɔsɔɣa nakayɩ kɛ ɛsakuliye yaa sɔnzɩ sakɩyɛ taa.

Pɔmna paɣlʊ camɩyɛ yee pɩkɛ pɔm pee maɣmaɣ kɛ poɖuwa kɔyɔ. Ɛlɛ alɩwaatʊ ndʊ pilinzi pɛsɛtʊ nɛ patamna tɩn kɩpɩŋ yɔ, pee ɛkɩlʊ paɣlʊ. Pɔmna wɛ ndɩ ndɩ nɛ ɩ-tɛ pɩlɩŋ pɩzʊ pɩtalɩ ɛzɩ huwa 7 500 yɔ. Payayʊ pɔmna yɔ pɩwɛ ndɩ ndɩ. Papɩzʊ pɔtɔɔna lɛŋ yaa patɩzɩ ɛzɩ patɩzʊ kamɩyɛ yɔ pʊcɔ pɔtɔɔ yaa ɖɔɖɔ papɩzʊ palɩzɩ pɔmna mba pa-lɩm nɛ palabɩna sʊlʊm. Pɩ-tɛ sʊlʊm wɛ ɖeu ɖɔɖɔ kamaɣ fɛyɩ. Sonzo sakɩyɛ sɔɔla pɔm tɩŋ tɔɔʊ nɛ pʊwɛ se haɖʊ ɛcɔna tɩŋ yɔɔ camyɛ. Pɩnaɣ 2010 taa palɩ pɔm tɩŋ nakʊyʊ ɖɔŋtʊ yɔɔ nɛ kʊkʊ pakpakʊ nɛ palʊkɩna sonzo wena atɔkɩ pɔmna yɔ. Pɩnaɣ 2018 taa lɛ, pahayɩ pɔmna ɛzɩ tɔɔnɩna ɛkpɔŋ 86 yɔ nɛ Siini ɖeke ɛjaɖɛ hayɩ ɛzɩ hɔɔlʊ kpem yɔ.

Kacalaɣ taa ɖenɖe hɩɖɛ ɖɩnɛ ɖɩlɩnaa yɔ, pɩɩkɛna ɖooo pɩnaɣ 1100 taa nɛ pɩɩkɛna Roland wendu taa kɛ hɩɖɛ ɖɩnɛ ɖɩlɩwa. Afrika ajɛya sakɩyɛ wena a-taa pɔyɔɔdʊ fransɩ kʊnɔŋ yɔ, a-taa lɛ payayaɣ pɔm kʊnɛ lɛ, pakpakʊ ɛzɩ pɔmna mba pahayʊ-wɛ ɛzɩ hɛɛ yɔ nɛ yee pɔsɔɔla se payaa pɔm nɛ ɛyʊ tɩlɩ se pɩkɛna tɩʊ pee kɔyɔ, pɔsɔzʊ se pɔm pee yaa Fransɩ pɔm. Pɔm tɩŋ weyi pahayʊ yɔ, ɩ-tɛ kʊkʊyɩmɩŋ taa wɛ ɛzɩ kpaɣ mɛtana 2 pɩsɩɩna ɛzɩ 4,5 yɔ. Ɛlɛ pɔmna mba pɛwɛ ñɩtʊ taa yem yɔ, paba talɩʊ mɛtana ɛzɩ nakʊn yɔ. Pɔm wɛ ɖeu kamaɣ fɛyɩ. pɩwɛɛ se paa anɩ ɛñaɣ pana nɛ ɛtɔɔ-kʊ yaa ɛñɔɔ kʊ-sʊlʊm mbʊ pʊyɔɔ yɔ kɩ-taa nɛ wezu amini yaa tɔɔnaɣ taa anaɣm mbʊ payaɣ se A, B1, B3, B5, B6, B9, C, E nɛ K yɔ.