Monakoo

Pɩlɩɩna Wikipediya

Monakoo kɛna Erɔpʊ ilemiye nɛ wɩsɩ ɖʊɖʊyɛ taa tɛtʊ natʊyʊ. Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩwɛna Mediteraanee Teŋgu kʊ-cɔlɔ nɛ Azuurii kidiiliŋ yɔɔ. Monakoo nɛ pɔɔ ŋga payaɣ-kɛ se nisi yɔ puposaa ɛzɩ kilomɛtanaa nɛɛlɛe yɔ nɛ kilomɛtanaa 8,1 nɛ Mantonii. Ɛjɛya lɛɛna wena acɔ Monakoo nɛ ata yɔ: Fransɩɩ tɛtʊ cikpetu ndʊ payaɣ-tʊ se Kap dɛlɩ yɔ, Bosɔlɛyɩ nɛ Turkii. Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩwɛ teŋgu nakʊyʊ nɔɔ.

Pamaza Mopnakoo ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-walanzɩ lɛ, panaa se ɖɩ-walanzɩ talɩ ɛzɩ 2,02 km2 nɛ ɖenɖe lɩm wɛɛ yɔ, peeɖe takɩlɩ ɖɔʊ. Kɔlaɣ fenaɣ 8 wiye pɩnaɣ 1297 kɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩmʊ ɖɩ-tɩ yɔɔ wɛʊ ɛlɛ kamɩŋ fenaɣ kagbaanzɩ wiye pɩnaɣ 1524 ŋga ka-taa kɛ pɔtɔkɩ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɩ yɔɔ wɛʊ kazandʊ.

Payaɣ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖiwiyau kɩfalʊ se Albert II nɛ ɛ-tɛ komina yɔɔ cɔnayʊ se Serge Telle. Kʊnʊŋ ŋgʊ pɔyɔɔdʊʊ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɛ komina tʊma taa nɛ pawɩlʊʊ-kʊ sukulinaa taa ɖɔɖɔ yɔ, ŋgʊ lɛ fransɩ. Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa tɛtʊ sɔsɔtʊ payaɣ se Monakoo nɛ ndʊ tɩkɩlɩna walanzɩ ɖɔɖɔ.

Pɩnaɣ 2017 taa pakalɩ kɩgalʊʊ kɛ tɛtʊ sɔsɔtʊ tʊnɛ tɩ-taa lɛ pana ɛyaa ɛzɩ 37 550 yɔ. Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa yee pakalɩɣ ɛyaa km2 taa kɔyɔ, panaɣ-wɛ ɛzɩ 18 654 yɔ. Yee ɛyʊ ɛsɔɔlaa se ɛyaa nɔɔyʊ kɛ kaŋgalafu yɔɔ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa kɔyɔ, pɩkɛna-ɩ kɩjɛyʊʊ se ɛma +377 ɛ-tɛ kaŋgalafu kpata yɔɔ pʊcɔ ŋɛ ɛɛma pɩtɛ ɛyʊʊ kaŋgalafu nimaɣ mayaɣ.