Miŋ Kewiyaɣ Kɩɖɛzaɣ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Chine Ming - provinces Yongle

Miŋgi kewiyaɣ kɩɖɛzaɣ pɩkɛ liɖe taa ɛyaa awiyaa mba pɔtɔɔ kewiɣtu Siini ɛjaɖɛ kpaɣna pɩnaɣ 1368 ŋtalɩ pɩnaɣ 1644 taa yɔ. Ɖɩyaɣ se kewiyaɣ kɩɖɛzaɣ pɩkɛ kewiyaɣ ŋga kɛwɛʊ ɖɩɣa taa ɛyaa kʊɖʊma tɛ tɩmʊʊ taa nɛ pamʊʊ-kɛ ɖama alɩwaatʊ ndʊ wiyaʊ weyi ɛɖɔka-kɛ yɔ ɛsɩkɩ yɔ. Miŋ kewiyaɣ pɩɖɩna Siini ɛjaɖɛ kɛ Han tɛ.

Kamʊ kewitu alɩwaatʊ ndʊ Yuan kewiyaɣ tɔla Mɔŋgɔlɩ ɛyaa nesi tɛ yɔ nɛ keleɖi kakaa pɩtalɩ alɩwaatʊ ndʊ pamʊ Peekɛɛ tɛtʊ sɔsɔtʊ yɔ pɩnaɣ 1644 taa. Alɩwaatʊ ndʊ Li Zicheng ñaŋgasaɣ kewiyaɣ yɔ ɛlɛ, kpɛdɛɣɛ mbʊ lɛ, Kiŋgi mandchoue kewiyaɣ ɖɩzɩɣ-ɩ yaa lɛɣzɩ-ɩ. Miŋ kewiyaɣ paɣtʊ e-kewiyaɣ alɩwaatʊ (pɛkpɛndaɣ payaɣ se Hadɛ Miŋ) kaawɛ pɩtalɩ pɩnaɣ 1662, pɩnaɣ ŋga poluuzi pa-tɩ Kiŋ kewiyaɣ tɛɛ.

Bottle jar with dragon and arabesque design, China, Jingdezhen kiln, Ming dynasty, Yongle period, 1403-1424 AD, blue and white - Matsuoka Museum of Art - Tokyo, Japan - DSC07353

Kewiyaɣ ɖɛzɩɣ kɩɖe ɖʊyʊ, ɛnʊ yɔ wiyaʊ sɔsɔ Hongwu (pɩnzɩ 1368-1398) taka se ɛla ɛ-samaɣ nɛ kɛwɛ ke-yeke ɖoli kʊyʊm haɖaa tɩyɛ nɛ katuu lone kaʊ se kowoki ɖoli nɛ ka-maɣmaɣ kamakʊna ka-tɩ ko-ɖoŋ taa yeke nɛ nabʊyʊ ɛkaɣ pɩtɛɖɩ-kɛ se kaakpɛndɩ ka-tɩ nɛ tɛtʊ sɔsɔtʊ taa ɛyaa tɛ tadɩyɛ wezuu labʊ taa. Ɛ-tɛ ɖanɩɣ maʊ Siini haɖaʊ kiɖe yɔ nɛ haba nɔmɔŋ ɖʊʊ sɩna sakɩyɛ nɛ haɖaʊ tʊmɩyɛ kpa ɖoŋ Ampiiri taa ŋgʊ kɩpaɣzɩna tɔɔnasɩ sakɩyɛ sakɩyɛ kɔnaʊ mbʊ papɩzaɣ se pɛpɛdɩ kɩyakɩŋ weyi ɛɛwɛ kpɛɛ haba nɔsɩ yɔɔ yɔ ɛ-taa.

PingYaoCityWall

Pɩlaba mbʊ lɛ, ɛyaa ɖɔɔ tɛtʊ sɔsɔtʊ taa pɩŋ nɛ tadɩyɛ tʊmɩyɛ cɛyɩ siŋ nɛ ɖɔɖɔ nesi tɛ tʊma ɖɔɔ kɛlɛ pɩsɩna nɛ patʊlɩ nesi tɛɛ tʊma ɖɩlaɖɛ sakɩyɛ nɛ pamʊ tʊmɩyɛ ɛyaa kpanɖaŋ sakɩyɛ. Ɛyaa taa pɩlɩŋ sɔsɔŋ weyi pekpele-i weewe tɩnaa taa yɔ ɖɔɖɔ sɩma ɛsakuliye kɩfaɖɛ ndɩ, ndɩ ɖɩ-lɩmaɣzɩyɛ keeke kɛ kʊtɔm nɔmɔʊ yɔ. Papazɩ pa-tɩ posunau canaʊ tɔm mbʊ lɛ, wonduu pɛdɩyaa paɣzɩ pa-tɩ sʊzʊʊ ɛjaɖɛ kewiyaɣ tʊma taa nɛ kpeɣlasi taa caɣyaa tʊma taa, kɛlɛ pakpaɣ ɛsakuliye tɛ wɛtʊ nɛ ɛyaa sɔsaa tɛ laɣsɩ.

Kpaɣna kpaɣɖʊ 16 alɩwaatʊ taa Miŋ tɔsʊʊ tasɩ huu pɩtɩŋna polinda ajɛyɛ naayɛ tadɩyɛ yɔɔ ɛzɩ Pɔrɩtɩkalɩ, ƐsɩpañɔɔlɩPeyibaa. Siini kaawɛ ɖɔɖɔ pɩ-taa kolombii kɩlɛzɩɣ taa, pɛlɛzaɣ ɖama pa-ñɩm, tɩŋ nɛ kpɩnaa kɛ kɩbɩndɛ nɛ kɩfaɖɛ ajɛyɛ hɛkʊ taa. Tadɩyɛ labʊ nɛ Erɔpʊ ajɛyɛ nɛ Sapɔŋ ñɩndɛ kɔna liidiye sakɩyɛ nɛ pɩpɩsɩ kɩlɛzʊʊ kɩbaŋgʊʊ nakʊyʊ Siini ɛjaɖɛ taa.

Wayi wayi kpaɣɖʊ alɩwaatʊ taa kɛ kewiyaɣ kɩɖɛzaɣ, niikaɣ pɩnaɣ cikpeɣla wɛtʊ caɣa haɖaʊ tʊmɩyɛ, ɛjaɖɛ taa azɛyʊʊ naa nɛ kʊdɔmɩŋ, ŋgʊ politiki fezuu caɣʊ tɔm ɖɩhʊyɛ taa nɛ Ampiiri taa taawɛ ɖiɣɖɩɣ. Tʊma yɔɔ cɔnaʊ tʊmɩyɛ tɔlɩtʊ tɩna kewiyaɣ ɖɛzɩtʊ tɛ ɖɩzɩɣ mbilim.