John Kufuor

Pɩlɩɩna Wikipediya

Ɖajaa John Agyekum Kufuor kɛna ɛjaɖɛ n̄ʋʋ tʋ nɔɔyʋ, ɛkɛ ɛjaɖɛ n̄ʋʋ tʋ kpaɣ pɩnaɣ 2001 nɛ puwolo pɩsɩɩna pɩnaɣ 2009 nɛ ɛkɛ ɖɔɖɔ Afrɩka ajɛya kɩkpɛndʋʋ n̄ʋʋ tʋ kpaɣ pɩnaɣ 2007 nɛ puwolo pɩsɩɩna pɩnaɣ 2008. Palʋla-ɩ kamɩŋ fenaɣ kɩyakʋ lutozo ñɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 1938 taa Kumasi tɛtʋ taa.

Ɛ-sɩm yɔɔ tɔm[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kufuor kalɩ Oxford sukuli sɔsɔʋ taa. Ɛkɛ Krɩstʋ tʋ kɩbanʋ. Ɖooo pɩnaɣ 1996 taa lɛ, Jerry Rawlings wabɩ-ɩ. Pɩnaɣ 2000 taa lɛ, ɛwabɩ ɛ-tɛ kewiyaɣ kpelaɣ nɛ pɩla mbʋ lɛ, ɛ-tɛ kewiyaɣ ñʋʋ tʋ kpaɣ ɛ-tɩ nɛ ɛɖɛɛ. Ɛ-kajalaɣ alɩwaatʋ taa lɛ, ɛpaɣzɩ ɛ-tʋmɩyɛ nɛ ɛlʋbɩnɩ tɔbʋʋ tʋmɩyɛ tɩnaa mba pɛwɛ ɛjaɖɛ taa tʋma sɔsɔna taa yɔ, ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-tɛ ajɛya wena a-ñʋʋdʋ kɩbɩnʋ payaɣ se Rawlings yɔ, a-taa ɛyaa sakɩyɛ ɖiyiɣna-yɛ. Kufuor ɖɔɖɔ ñɔɔzʋʋ sɔɔjanaa nɛ ɛsɩɩ sɔɔjanaa mba pɔñɔtɩnɩ-ɩ yɔ, nɛ pasɩɩ-wɛ sɔɔjanaa ñʋndɩnaa. Ɛ-tʋmɩyɛ sɔsɔyɛ naɖɩyɛ lɛ se ɛñɔɔzɩ Kana ɛjaɖɛ nɛ ɖɩwɛɛna tadɩyɛ nɛ liidiye sakɩyɛ, ɖɩcɔna ɖɔɖɔ se ɖɩpɩzɩ ɖɩpɩsɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa lɛ, ɖɩ-taa lɛɣtʋ wɛ camɩyɛ. Ɖɩcɔna ɖɔɖɔ nɛ ɖɩna lɛ, ɖɩnaɣ se ɖɩpaɣzɩna tʋma sɔsɔna labʋ. Pañɩɣ niye ɖɔɖɔ sukuli labʋ nɛ kʋdɔmɩŋ waʋ pɔ-yɔɔ. Ewobi Togo ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ Gnassingbé Eyadéma tɛ, kɔlaɣ fenaɣ kɩyakʋ 13 n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 2001, ɖajaa sɔsɔ ɛnɛ, ɛ-tʋmɩyɛ labʋ wayɩ lɛ, ɛ-tɔm kaawɛ kaɖɛ pɩlɩɩna ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛyaa kɩla ɖɔʋ nɛ paɣtʋ wɛna yɔ, pɩ-yɔɔ, ɛ-paɣtʋ taa lɛ, tɔm susuu waɖɛ kpaɖɩ ɖooo lɛ nɛ halɩ pakpa polisi ñʋndɩnaa nabɛyɛ se pahʋʋnɩ-wɛ tɔm se pana se pɔ-cɔlɔ tɔm ndʋ tɩlaba Hearts of Hawk Stadium taa yɔ, tɩlɩnaa. Ɖajaa Kufuor nɛ ɛ-ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ pa-tɩ nɛ ɛ-ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ kpaɣna pɩnaɣ 2001 nɛ pɩkɔɔ pɩtalɩ pɩnaɣ 2001 lɛ, samaɣ ŋga ka-taa ɛyaa kaawɛ yɔ, ka-taa lɛ, pɛtɛzɩ-wɛ yaʋ nɛ pɩkɔɔ pɩsɩɩna pʋtɔbʋʋ se ɛ-tɛ komina ñʋʋdʋ kɔyɔ Malik Yakubu. Ɖomaɣ fenaɣ taa pɩnaɣ 2002 Kufuor tʋmɩyɛ labɩna nɛ Etaazuunii ɛjaɖɛ pɩsɩna-ɩ nɛ ɛhɛyɩ ɛ-kɩmɩyɛ nɛ pɩtalɩ miliyaarɩ waa 3,7. Ɖomaɣ fenaɣ kɩyakʋ 7 pɩnaɣ 2004 lɛ, palɩzɩ Kufuor se ɛkɛ ñʋʋdʋ kɩfalʋ nɛ ɛyaa mɩnɩʋ yɔɔ lɛ, ɛyaa mɩnɩʋ yɔɔ lɛ, ɛ-tɛ ñʋʋdʋ lɛ John Atta Mills, nɛ ɛ-tɛ ñʋʋdʋ lɛ Jerry Rawlings. Kɩyakʋ kʋɖʋmʋʋ ŋgʋ kɩ-taa, palɩzɩ komina ñʋndɩnaa nɛ palɩzɩ Kufuor ŋgbɛyɛ, Patriotic Parti kɩfalʋ (NPP) kɛŋna Kana ɛjaɖɛ paɣtʋ lɩzɩyaa taa ñʋʋ tʋ nɛ kpelaɣ 129 nɛ kpelaɣ 225 taa. Ɖajaa Kufuor paɣzɩ ɛ-tʋmɩyɛ lɛlaɣ fenaɣ kɩyakʋ 7 n̄ɩŋgʋ wiye, pɩnaɣ 2005 taa. Ɖajaa Kufuor kɛŋna Afrika ajɛya kɩkpɛndɩɣ ŋgbɛyɛ ñʋʋdʋ kpaɣ ɖomaɣ fenaɣ 29 pɩnaɣ 2007 nɛ puwolo pɩsɩɩna ɖomaɣ fenaɣ 31 pɩnaɣ 2008. Ɛɛkɛ Kana ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ nɛ ɛ-tʋmɩyɛ Pɩnaɣ 2011 taa paha-ɩ samtʋ nimiye nɖɩ payaɣ se "World Food Prize" yɔ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ, Kana kɛŋna kajalaɣ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ Afrika nɛ hadɛ kiŋ yɔ ɖɩ-taa nɖɩ ɖɩpɩzaa nɛ ɖɩhɛzɩ ɛyaa mba ñɔɔsɩ wɩɣ-wɛ yɔ pɛ-tɛ hɔɔlɩŋ nɩɩlɛ nɛ hɔɔlʋʋ yɔ, nɛ ɛyaa mba pe-wezuu caɣʋ tɔyɩ liidiye nɖɩ ɖɩtɩtalɩ liidiye dolaarɩ kʋɖʋmʋʋ evemiye taa yɔ, ɖɩ-taa. Ɖajaa Kufuor kaakɛ ɖɔɖɔ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se Partnership for Sanitation and Running Water for All yɔ ɖɩ-n̄ʋʋdʋ nɛ ɛkɛ ɖɔɖɔ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se Alliance pour les maladies tropicales négligées yɔ ɖɩ-n̄ʋʋdʋ. Ɖooo pɩnaɣ 2013 taa lɛ, Kufuor kaakɛŋna ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩcɔŋna tɛtʋ yɔɔ lɛɣzʋʋ tɔm yɔɔ yɔ. Ɛ-tʋmɩyɛ nɖɩ ɖɩ-taa lɛ, ɛñaɣ pana nɛ ɛlɩzɩ ɛjaɖɛ taa ñʋndɩnaa nɛ komina ñʋndɩnaa ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ se pakpazɩ ɖoŋ politiki lɩmaɣza nɛ pakpazɩ ɖoŋ tʋma labʋ nɛ pakpazɩ ɖoŋ lɩmaɣza sɔsɔna labʋ se pɩsa nɛ pɩnaɣ 2014 taa lɛ, kedeŋa kpeekpe ajɛɛ wena awɛ kedeŋa yɔɔ cɩnɛ yɔ, aɖɔ camɩyɛ.