Halʊ yɔɔ lʊbɩyɛ lɩmaɣzɩyɛ (féminisme)

Pɩlɩɩna Wikipediya

Halʊ yɔɔ lʊbɩyɛ lɩmaɣzɩyɛ, pɩkɛ lʊbɩyɛ tɔm nɛ politiki lɩmaɣza, ɛyʊ yɔɔ lɩmaɣzɩyɛ tɔm nɛ ɛyaa tɔm, patɩŋa mbʊ yɔ pa-maɣzɩm kɛ kʊɖʊm. Tɔbʊʊ nɩɣʊ, lɩmaɣza labʊ se pɩsa nɛ ɖatɩŋa ɖɩwɛɛ kɩmaŋ politiki nɔmɔʊ taa, tɔsʊʊ ñɩnɩɣ nɔmɔʊ taa, ɛzakuliye ñɩɣnɩɣ tɔm taa, tɩ yɔɔ tɔm, samaɣ taa nɛ tɔm hʊʊ tɛ kɛ abalaa nɛ halaa hɛkɩŋ taa. Halʊ yɔɔ lʊbɩyɛ maɣzɩm kɛlɛ se palʊ nɛ paɖɩzɩɣ hɔɔlɩŋ tɩŋa taa payɩ tɛyɩtʊ ndʊ tɩwɛɛ abalaa nɛ halaa hɛkɩŋ taa mbʊ pʊyɔɔ yɔ patakpaɣ halʊ nɛ paya nabʊyʊ hɔɔlʊʊ nakʊyʊ taa kpoyi nɛ palʊ nɛ palɩzɩ halʊ waɖɛ paɣtʊ takayasɩ ɛyaa taa nɛ tɩ-yɔɔ fezuu labʊ taa.

Kpaɣ nɛ pɩnaɣ 1792, Fransɩɩ sʊ you taa lɛ, ɛyaa nabɛyɛ youna ɖama kamasɩ yɔɔ, ŋgʊ mbʊ lɛ, pɩnaɣ 1793 alɩwaatʊ taa lɛ, halɩtʊ canɖaʊ nakʊyʊ ñapalaɣ Paarii tɛtʊ taa, ɛlɛ Paarii tɛtʊ taa halaa kaatɩna tʊ pʊñɔtɩna cokodo fɛyɩ tɩnaa tɛ. Ɛjaɖɛ taa kpɛlɩ lɛɣzɩɣ ɛyaa tɛ ŋgbɛyɛ ndɩ palɩzɩ-ɖɩ agoza fenaɣ kɩyakʊ 10 pɩnaɣ 1793, pɩtɩŋna Claire Lacombe nɛ Pauline Léon, taa halaa nasɩlɛ, mba ɖɩyaɣ sindiɖiki yaa piyuu pɩsaŋ lʊya caɣ kʊjɔŋ kpeɣa tendemee tɩŋa yɔɔ nɛ pahʊtʊʊ tɔm paɣtʊ lɩzɩyaa. Claire Lacombe ñɔtɔŋ se pɛcɛlɩ malɩfanaa halaa.

Nasɩɩ lɛ, you ŋgʊ sakɩyɛ taa wɛna-kʊ nɛ leleŋ kpem alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa, abalaa etisiɣ halaa kewiyitu tɔm pɛ hɛkʊ taa. Paɣtʊ lɩzɩyaa sakɩyɛ tisuu lɩmaɣza wena awɛ Emile yaa Rousseau wɩlɩtʊ taa yɔ, se halʊ wɛʊ ɛ-tʊmɩyɛ kɛlɛ mbʊ paya-ɩ se ɖoo nɛ ɛlʊlɩ piyaa, pazɩɩ yem ɛzɩ Condorcet yeke ñɩŋɩɣna se pɔtɔ caca halʊ mbʊ pʊyɔɔ yɔ kedeŋga wɛtʊ ɛsɩnda ɖatɩŋa ɖɩkɛ ɛyaa, pʊyɔɔ ɖɔɖɔ wɛɛ kʊɖʊma ana a-taa peeɖe maɣzɩm lɛɛbʊ lɩɩ nɛ pʊlʊkɩna kañatʊ kewiyitu tɔm nɛ yomtʊ tɔm.

Paa-ñɩŋa alɩwaatʊ wayi lɛ, halaa naɣ se papazɩ-wɛ haʊ tʊmɩyɛ labʊ waɖɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ abalaa yɔ, patʊlɩ-wɛ nesi tɛɛ kɩlabɩm tʊma, ɛlɛ pɩtala lɔŋ, ɖomaɣ fenaɣ kɩyakʊ 10. Pehiɣ paɖɩŋ kajalaɣ ɛyʊtʊ ŋgbɛyɛ nɔɔ yɔɔ ɖɛyaa ɖɩlɩzɩyɛ tɔm ɖeɖe Luxemboug, nɛ pamazɩɣ lɛɣzɩtʊ mbʊ pɩlɩna pa-tʊma labʊ cɔlɔ, patʊlɩ tɔɔnasɩ ɖɩtɔyɛ faalɛ.

Patɩlɩ lɔŋ camɩyɛ nɛ pɛwɛɛ pa tɩ-yɔɔ mbʊ lɛ, peeɖe halaa mba pamazɩ se pɛkɛ wɩlɩyaa yɔ kaakɩlɩna ɖɔʊ halaa ñɩma mba palʊkaɣ halʊ waɖɛ yɔɔ kandɩyʊ yɔɔ yɔ. Ɛlɛ, palakaɣ kʊñɔŋ pazɩ mbʊ pʊyɔɔ pada kpasɩ camɩyɛ, pɩlɩna ɛzɩma pɔɖɔna-wɛ sukuli kɩtɛzʊʊ taa yɔ. Queen’s College for WomenBedford College Elizabeth Jesser Reid ñɩnba, patʊlɩ-wɛ pɩnzɩ 1840 tɛmtʊ taa se pɩsa nɛ halaa wɩlɩyaa mba pɛwɛna tɩlɩtʊ sɔsɔtʊ piŋ.

Takayasɩ sɔsɔsɩ nee mʊya kɩfama mʊ nimiye nɛ peseɣtu halʊ sukuli tɔm yɔɔ. North London Collegiate School (pɩnaɣ 1850) nɛ Cheltenham Ladies' College (pɩnaɣ 1853), Bedford sukuli piya kɩbɩma naalɛ kaawɛna pɔ-nɔsɩ yɔɔ, mba yɔ Frances Buss nɛ Dorothy Beale.

Halaa mba palʊkɩ halʊ waɖɛ yɔɔ yɔ pekitina patɩ pazɩ pazɩ nɛ sukuli kɩtɛzʊʊ yɔɔ kiŋ. Emily Davies ɖɛna nɔɔ, ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩlʊkɩ se halʊ ɛpɩzɩɣ ewolo santaɖaʊ sukuli kɩtɛzʊʊ, ñɩŋʊʊ se patʊlɩ halɩbiya santaɖaʊ ŋgʊ kɩwɩlɩɣ se pɛtɛma hɛkʊ taa sukuli (The Cambridge and Oxford Local Examination), pataka nɛ pana pɩnaɣ 1863 alɩwaatʊ taa lɛ, Cambridge sukuli kɩtɛzʊʊ taa paɣtʊ lɩzɩyaa ha-wɛ waɖɛ takayaɣ.

Hɔɔlʊʊ kɩtɩŋʊʊ kaakɛ ɛzɩma patʊlɩ halɩbiya santaɖaʊ ŋgʊ kɩhaɣ waɖɛ halʊ nɛ ɛsʊʊ sukuli kɩtɛzʊʊ taa yɔ (Matriculation Examinations). Sukuli kɩtɛzʊʊ taa tɔm hʊyaa kiziɣ mbʊ lɛ, Davies tɔlɩ, paa ɛtaafɛyɩna wondu tɩŋa kɔyɔ, halaa sukuli nakʊyʊ, pama-kʊ ɖɔɖɔ ɛzɩ Hitchin abalɩbiya kɔlɛzɩ Hertfordshire tɛtʊ taa yɔ (pɩnaɣ 1869), nɛ pʊcɔ ɛñɔtɩ ɛtɩ Cambridge nɛ ɛcaɣ Girton tɛtʊ taa pɩnaɣ kɩtɩŋaɣ taa. Tʊmɩyɛ lɛɛɖɛ caŋ ɖɩlɩɩ kpaagbaa ɖɩnɛ yɔ ɖɩ wayi Cambridge peeɖe ɛnʊ ɖɔɖɔ, patʊlɩ Newnham kɔlɛzɩ pɩtɩŋna yɔɔ huuziyaa pa nɛ yɔ pɔyɔɔ Henry Sidgwick nɛ Anne Clough.