Ñɩɣtʊ ñɩɣɖɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Banded Iron formation - Michigan

Ñɩɣtʊ ñɩɣɖɛ kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ wonuu nakʊyʊ. Kɩ-mayaɣ lɛ Fe. Kɩ-pʊyʊ ñɩɩɩ yusaɣ kɛlɛ mayaɣ 26. Ñɩɣlɩm nabʊyʊ wɛɛ nɛ payaɣ-pʊ nɛ Fransɩɩ kʊnʊŋ taa se «métaux de transition». Ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ kɛ ñɩɣlɩm mbʊ pɩ-taa lɛɛbʊ. Ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ nɛ ñɩɣtʊ ndʊ payaɣ se ruteniyɔɔm nɛ osimiyɔɔm nɛ kobalɩtɩ nɛ nikɛɛlɩ (nickel) yɔ palɩ ɖama pɩdɩɩfɛyɩ. Ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ nɖɩ ɖɩ-mayaɣ kɛ 56 yɔ ɖɩkɩlɩna yuŋ ñɩɣlɩm ñɩɣtʊ lɛɛtʊ tɩŋɛ. Ñɩɣtʊ ndʊ payaɣ se silisiyɔɔm yɔ poyolosaa nɛ palabɩna ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ.

Castingiron

Payaɣ tɩnzɩ nasɩyɛ se tɩnzɩ kɩsɛmsɩ sɔsɔsɩ. Tɩnzɩ nzɩ sɩ-hɛkʊ taa lɛ, ñɩɣtʊ ñɩɣla kɩlɩna tɔyʊʊ. Ñɩɣtʊ ñɩɣla kɩlɩna tɔyʊʊ ɖɔɖɔ tɩŋgbɛzɩyaa taa. Mbʊ pʊcɔ wɩsɩ kpɛɛɛ nɛ pɩta nɛ payaɣ-wɛ nɛ fransɩɩ kʊnʊŋ taa se «planêtes» waa yɔ, pɛ-hɛkɩŋ taa lɛ, ñɩɣtʊ ñɩɣla kɩlɩna tɔyʊʊ ɖɔɖɔ.

Ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ kɩlɩna wazaɣ ɛyʊ wezuu caɣʊ taa paa evemiye nɖɩ. Ñɩɣtʊ ñɩɣɖɛ nɖɩ petesidi ɖɩ-taa nabʊyʊ yɔ ɖɩkɛ ñɩɣlɩm pʊyʊ mbʊ payaɣ se «métal de transition ductile» yɔ. Yee pesidi ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ nɛ mbʊ payaɣ se karɩbɔɔnɩ nɛ ñɩɣtʊ lɛɛtʊ yɔ, pɩpɩsɩɣ mbʊ payaɣ se asiyee yɔ.

iron oxide

Ñɩɣlɩm ñɩɣɖɛ nɖɩ palɩzɩ-ɖɩ nɛ tɛtʊ tɛɛ yɔ, petesidi ɖɩ-taa nabʊyʊ. Kolu nɛ ñɩɣtʊ tʊmɩyɛ yɔɔ tɩlɩyʊ palakɩna ñɩɣlɩm ñɩɣla. Ñɩɣlɩm ñɩɣtʊ huwaa pɩtalɩ miiliyaaɖɩ waa 2,4 pɩnaɣ 2010 taa. Siini ɛjaɖɛ taa pakɩlɩɣ lɩzɩɣ ñɩɣlɩm ñɩɣla. Ñɩɣlɩm ñɩɣla mɩnʊʊ yɔɔ lɛ, panaɣ ñɩɣlɩm ñɩɣla 37,5 Siini ɛjaɖɛ taa. Ositraalii ɛjaɖɛ taa lɛ, pana 17,5 ñɩɣlɩm ñɩɣla mɩnʊʊ yɔɔ. Biresiili ɛjaɖɛ taa lɛ, pana 15,4 ñɩɣlɩm ñɩɣla mɩnʊʊ yɔɔ. Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, pana 10,8 ñɩɣlɩm ñɩɣla mɩnʊʊ yɔɔ. Ruusii ɛjaɖɛ taa lɛ, pana 4,2 ñɩɣlɩm ñɩɣla mɩnʊʊ yɔɔ. Ukurɛnɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, pana 3,0 ñɩɣlɩm ñɩɣla mɩnʊʊ yɔɔ. Kedeŋa kpeekpe yɔɔ ñɩɣlɩm ñɩɣla wena akaza tɛtɛɛ se papɩzɩɣ pohuyi yɔ, atalɩ tɔɔnɩ waa miiliyaaɖɩ waa 180. Ajɛya wena a-taa papɩzɩɣ pehiɣ ñɩɣlɩm ñɩɣla wena akazaa tɛtɛɛ yɔ, anaa yɔ : Ukrɛɛnɩ nɛ Presiili nɛ Ruusii.

Znamoensk iron bridge, Olast Kaliningrad, Russia