Sisiŋ tʋ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Kpɛlɩkpɛlɩ kpɛlɛkʋʋ wonuu nakʋyʋ wɛɛ nɛ payaɣ-kʋ se siziŋ tʋ (acide). Kpɛlɩkpɛlɩ kpɛlɛkʋʋ wonuu ŋ́gʋ, kɩpɩzɩɣ kɛkɛ ñɩɣlɩm tɛtʋ wonuu, kɩpɩzɩɣ kɩkɛ ajɔɔɖɛ tɛ (organique).

Pʋ-tɔbʋʋ se kɩpɩzɩɣ kɩkɛ nazɩyʋ pe taa naɖɩyɛ. Yee paɖʋza nazɩyʋ sɩɣlɩyʋ weyi payaɣ se idroniyɔɔm yɔ lɩm taa nɛ ɛyɔlɩ yɔ, pana siziŋ tʋ. Ɖoŋ sɔsɔŋ nɩɩyɛ sidiɣna kpɛlɩkpɛlɩ wondu sidii sidii nɛ siziŋ wondu lɩɣ.

Kpɛlɩkpɛlɩ wondu ńdʋ, tɩ-taa natʋyʋ kɔyɔ, ho nɛ kɩbɩm tɛ amoniyakɩ tɛ lɩm. Amoniyakɩ lɩm pʋnɛ pʋwɛŋna ɖoŋ se pɩpɩzɩ pɩhɔlɩ nazɩyʋ sɩɣlɩyʋ weyi payaɣ se « hydroxyle » yɔ lɩm taa.

Siziŋ tɩnaa wɛna ɖoŋ yɔlɩyaa yɔɔ, ɛlɛ, siziŋ tɩnaa mba pɛfɛyɩ ɖoŋ yɔ, pɛfɛyɩna ɖoŋ nɩɩyɛ yɔlɩyaa yɔɔ. Yee siziŋ tɩnaa ɛɖɔ kpɛlɩkpɛlɩ wonuu nakʋyʋ taa kɔyɔ, piyeki nɛ siziŋ tɩnaa ɖɔɔ pɩdɩɩfɛyɩ.

Ñɩnɩyʋ sɔsɔ Brønsted-Lewis tɔŋ se yee yɔlɩyʋ eheba nɛ siziŋ tʋ nɔɔyʋ yɔlɩ lɩm taa kɔyɔ, ɛ-tɛ mbʋ payaɣ se « pH » yɔ, pɩ-tɛ ɖoŋ ɛɛtalɩɣ lʋbɛ.

Pasɩma siziŋ tɩnaa ɖooo lɔŋ. Pasɩm-wɛ pɩlɩɩna ɖoŋ weyi pɛwɛna nɛ papɩzɩɣ pɔhɔlʋʋ ñɩɣlɩm tɛtʋ yɔ.

Kpɛlɩkpɛlɩ laɖʋ sɔsɔ, ɖajaa Robert Boyle ñɩnaa nɛ ɛtɩlɩ se siziŋ tɩnaa wɛna ɖoŋ se pɛlɛɣzɩ mbʋ payaɣ se « tournesol » yɔ tɔlɩm. Ɖajaa ɛnɛ ɛñɩnaa nɛ ɛna se siziŋ tɩnaa yeki nɛ « tournesol » tɔlɩm kɛ kɩsɛmɩŋ. Ɖajaa Robert Boyle kɛ Iŋglisi ɛjaɖɛ taa tʋ.