Nɛyɔɔ

Pɩlɩɩna Wikipediya

Nɛyɔɔ kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 10 nɛ yʊsaɣ mayaɣ kɔyɔ Ne. Ɛkɛ fefeku kɩbaŋʊ, yaa kɛdɛɖaɣ fefeku nɛ kiiciɣdu, kɩfɛyɩna ɖɔɖɔ tɔlɩm nabʊyʊ, paɖʊ-ɩ kɔŋkɔŋ naa taa yaanɛyɔɔ kandʊ naa mba pa-taa fɛyɩ pʊyʊ kɔyɔ, ɛlakɩ sɛmɩŋ tɩyɛ.

Ɛsɔkaɣ taa lɛ, ɛdɔɖɔɔ, nɛ e-kpeekpe ɛ-tɛ ppm kɛlɛ 18. Nɛyɔɔ wɛnɩ ɖiɣ ɖiɣ agbele naa naatozo, 20Ne, 21Ne, 23Ne, nɛ ɛwɛna hilimiye ñʊʊ ŋgʊ kɩɩlɛzʊʊ yɔɔ 20,1797 (6). Ɛwɛna ɖɔɖɔ tʊʊʊ ɖoŋ wɛnayʊ agbelenaa 16 kpaɣ 16Ne ŋtalɩ 34Ne, ɛlɛ pa nɛ yɔ pɛ-tɛ fezuu caɣʊ eeleɖiɣ.

Nɛyɔɔ kɛ fefeku kɩtɛɖɩɣ naalɛ ŋgʊ, kɩwɛnɩ hɛlɩyɔm lɩm ñɩŋʊ niidiɣ ɖoŋ tam 40 nɛ hɩdrɔzɛnɩ lɩm ñɩŋʊ niidiɣ ɖoŋ tam nabutozo (pɛ-tɛ ɖɔʊ wɛ kɩmaŋ). Tʊma sakɩyɛ labʊ taa, ɛkɛ niidiyu weyi ɛfɛyɩ liidiye ɛzɩ hɛlɩyɔm yɔ.

Kɩpaɣlʊ William Ramsay nɛ Morris Travers ñɩnɩna nɛ patɩlɩ nɛyɔɔ Ɛnglɩsɩ ɛjaɖɛ taa, heɣlim pɩsʊʊ taa, pɩnaɣ 1898. Pʊtʊnaa caɣyɛ kpata taa lɛ, hɔɔlʊʊ hiu nɛ lutozo ñɩŋʊ taa, mbʊ lɛ, ɛ-tɛ nɛ fefekiŋ kiiciɣdiŋ tɛ, ɛ-taa wɛ nasɩyʊ fɛyɩ waa hiu, nazɩyʊ sɩɣlɩyʊ waa hiu nɛ kɔtɩɩ waa hiu ɖɔɖɔ. Nɛyɔɔ wɛ ɛsɔkaɣ taa nɛ kɩ-tɛ kpɩndʊʊ maɣna 0,0018%.

Lemuu sɛmɩŋ caʊʊ weyi nɛyɔɔ lɩzɩɣ kɩ-tɩ taa yɔ ŋgʊ pakɩlɩɣ labɩnaʊ tʊmɩyɛ ayɛɛnɛ yaa amʊʊza tɔm ɖisusiye. Nɛyɔɔ, mbʊ peyeba paya pɩ-tɛ miŋ ɛnʊ paa palakaɣ tʊmɩyɛ nɛ fefekiŋ lɛɛŋ kɔyɔɔ kʊnɛ ɛnʊ kɩwaba. Ɛlɛ pɩɩkɛ nɔɔdaa palakaɣ kɔzɔ kɔzɩ ɖɩɣa taa miŋ hɔɔlʊʊ taa, tovonum lɛ, pɩkɛ mʊntʊsʊʊ wondu (pɩlɩna pa-hɩla wena kewiyaɣ sɩma-yɛ yɔ a-yɔɔ.