Kuwarɩtɩsɩ
Payaɣ ñɩɣlɩm tɛtʊ natʊyʊ se kuwarɩtɩsɩzɩ. Ñɩɣlɩm tɛtʊ wɛ huwa ndɩ ndɩ taa. Silikatɩ waa huuye taa kuwarɩtɩsɩzɩ wɛɛ. Silikatɩ waa huuye wɛ ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se tɛkɩtoosilikatɩ waa yɔ pa-pɩlɩʊ taa. Mbʊ payaɣ se dioxyde de silicium yɔ pʊwɛ ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ tɩ-taa. Dioxyde de silicium mayaɣ kɛlɛ SiO2. Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se silisi (silice) yɔ pʊwɛ ɖɔɖɔ kuwarɩtɩsɩ taa. Ñɩɣlɩm wondu cikpetu lɛɛtʊ ndɩ ndɩ wɛ ɖɔɖɔ kuwarɩtɩsɩzɩ taa ; Ndʊʊ yɔ : Al, Li, B, Fe, Mg, Ca, Ti, Rb, Na nɛ OH.
Nabʊyʊ taa kɔyɔ, kuwarɩtɩsɩ wɛʊ ɛzɩ ɖɔmbɛ sɔsɔna wena afɛyɩna tɔlɩm nabʊyʊ yɔ. Nabʊyʊ taa lɛ, kuwarɩtɩsɩzɩ wɛɛ ɛzɩ ɖɔmbɛ sɔsɔna wena awɛna tɔlɩm nabʊyʊ yɔ. Nabʊyʊ taa ɖɔɖɔ lɛ, kuwarɩtɩsɩzɩ wɛ ɛzɩ ɖɔmbɛ sɔsɔna wena ñɔsɩ sʊ-yɛ yɔ. Nabʊyʊ taa ɖɔɖɔ lɛ, kuwarɩtɩsɩ yele kɩwɛɛ ɛzɩ ɖɔmbɛ cikpena yululu waa wena añɩlɩnzɩɣ yɔ.
Pɛ pɔɔɖɛ (lithosphère) yuŋ mɩnɩʊ yɔɔ lɛ, kuwarɩtɩsɩsɩ yuŋ talɩ kiiloo waa hiu nɛ naalɛ. Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndɩ ndɩ ndʊ tɩwɛ pɛ pɔɔɖɛ taa nɛ tɩkɩlɩ wazaɣ nɛ ɛyʊ kɩlɩ-tʊ ɖɔɖɔ sɩm camɩyɛ kpem yɔ, tɩ-taa lɛ, Ɔkɩsɩzɛnɩ ɖɛna nɔɔ. Pʊwayɩ lɛ, pɩtɩŋ siilisiyɔɔm (silicium). Nɛ siilisiyɔɔm wayɩ lɛ, pɩtɩŋ kuwarɩtɩsɩsɩ (quartz). Kuwarɩtɩsɩ wɛ pee kaaʊ yaa pee ɛwaɣ (granite) taa sakɩyɛ. Kɩwɛ wazaɣ pɩdɩɩfɛyɩ pee kaaʊ taa.
