Kedeŋga Kpeekpe Yɔɔ Ɛyʊ Wala Tɔm

Pɩlɩɩna Wikipediya
Declaration of the Rights of Man and of the Citizen in 1789

KUBUUZUTU

Yee ɖitisaa se pʊmʊna ɛyaa se pɛwɛɛ kɩmaŋ wala ɛsɩndaa nɛ pɩkɛna wazaɣpʊyʊ kɔyɔ, ɖitisaa ɖɔɖɔ se peeɖe ɛjaɖɛ yɔɔ tɩ-yɔɔ wɛʊ, toovonum nɛ lahɛzɩyɛpalɩɣna;

Ɖɩnaa se ɛyʊ wala tɔm kɩɩsɩŋ nɛ tɩ-yɔɔ kɩɩɖɔŋ palabɩna nɛ kɩwɛɛkɩm tɔyɩ nɛpɩcɛyɩɣ ɛyaa. Mbʊ pacaɣ se ɛjaɖɛ ɛlɛɣzɩ wɛtʊ, ɛyaa wɛɛ pa-tɩ yɔɔ, pɔyɔɔdʊʊ yem faaa nɛ pɩwɩlɩ se palɩ kʊñɔŋ taa, sɔɔndʊ ɛɛtasɩɣ-wɛ kpaʊ;

Yee waɖɛ kewiyaɣ ɛkandayɩɣ ɛyʊ wala yɔɔ camɩyɛ kɔyɔ, wiɖiyi pɩɩkaɣ ɛyʊ ɛnʊkɛnaʊ kɩjɛyʊʊ se ɛkʊyɩ kewiyaɣ ŋga kɔ-yɔɔ se kalakɩ-ɩ ñaŋ;

Pʊwɛ camɩyɛ se pasɩna ajɛya, akpeeti nɛ ala taabalɩyɛ ɖʊʊ tʊmɩyɛ ɖeu nɛpuhuuna-yɛ;

Ɖinaa se ajɛya kɩgbɛndʊʊ ŋgbɛyɛ paɣtʊ takayaɣ taa kɛ ɛyaa kpeekpe tasɩ tisuuɛyʊ wala nɛ ɛ-wazaɣ pɔ-tɔm, nɛ pɔtɔ se abalaa nɛ halaa pɛwɛ kɩmaŋ wala ana a-ɛsɩndaa; mbʊ labɩna nɛ paka ñʊʊ se pekpeetiɣ samaɣ sɩnaʊ tʊmɩyɛ yɔɔ nɛ pɩsa pɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ camɩyɛ;

Ajɛya kɩgbɛdʊʊ ŋgbɛyɛ taa ajɛya tisaa se alakɩ nɛ ɛyaa kpeekpe ña ɛyʊ wala, ɛlɛpʊwɛɛ se ŋgbɛyɛ ɛɖʊ-yɛ nisi;

Yee ɛyaa tɩŋgɛ ɩwɛna lɩmaɣzɩyɛ kʊɖʊmɖɩyɛ ɛyʊ wala nɛ ɛ-tɩ yɔɔ wɛʊ tɔm yɔɔkɔyɔ, pɩsaŋ nɛ pala tʊmɩyɛ nɖɩ.

MBƱ AJƐYA KIGBƐNDƱƱ ŊGBƐYƐ KEDIƔZAƔ SƆSƆƆ TƆM SE:

KEDEŊGA KPEEKPE YƆƆ ƐYƱ WALA TƆM tʊnɛ tɩkɛ ajɛya wena kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala tɔm wɛ a-ñʊŋ taa yɔ a-lɩmaɣzɩyɛ; nɛ pɩsa acɛyɩ a-tɩ, akuliŋgbɛyɛ ɖɩnɛ ɖa-ajɛya ɛyaa nɛ ajɛya lɛɛna ɛyaa ɛsɛ nɛ paña ɛyʊ wala nɛ ɛ-tɩ yɔɔwɛʊ tɔm.

Hɔɔlaɣ 1[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Palʊlʊʊ ɛyaa nɛ pa-tɩ yɔɔ wɛʊ kpaagbaa nɛ pɛwɛɛ kɩmaŋ wala ɛsɩndaa. Palʊlʊʊ-wɛ nɛ pɔ-lɔŋ nɛ pa-maɣzɩm; mbʊ yekina nɛ pɔsɔɔlɩ ɖama se pɛkɛ ɛyaa pa-tɩŋgɛ.

Hɔɔlaɣ 2[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa ɛyʊ weyi, ɛkɛ kɩsɛm, kɩkpɛdʊ, kʊhʊlʊm, ñɩmdʊ, kɛdɛyaɣ, paa ɛkɛ cɔɔcɩ ŋgʊkɩ-taa tʊ, ɛlaɣ sɩɩnaa, ɛpɩzɩɣ ɛtɔ se kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala wena pɔyɔɔdɩa-tɔm cɩellnɛ yɔ, akɛ ɖɔɖɔ ɛ-ñɩna.

Mbʊ ɖɔɖɔ paa ɛyʊ ɛlɩna le, ɛkɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩwɛ ɖɩ-tɩ yɔɔ yɔ, ɖɩfɛyɩ ɖɩ-tɩ yɔɔ yɔ ɖɩ- taa tʊ, yaa ɖɩ-poliitikii kɛ ŋgʊ, paapɩzɩɣ pɔtɔ se ɛyʊ wala tɔm tʊnɛ tɩdataɣna-ɩ.

Hɔɔlaɣ 3[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛwɛɛna wezuu, ɛwɛɛ ɛ-tɩ yɔɔ nɛ ɛkandayɩ ɛ-tɩ yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 4[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pɩfɛyɩ se nɔɔyʊ ɛwɛɛ yomiye taa; ɛlɛ padaaɖʊ-ɩ ɖɔɖɔ kʊñɔŋ. Pekizi yomiye tɔm.

Hɔɔlaɣ 5[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pɩfɛyɩ se paɖʊ nɔɔyʊ kʊñɔŋ, pɛkpɛŋgɛsɩ-ɩ, yaa palabɩ-ɩ mbʊ pɩdamʊna se palaɛyʊ yɔ.

Hɔɔlaɣ 6[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se paa le, paya-ɩ se caa akele.

Hɔɔlaɣ 7[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Ɛyaa kpeekpe wɛ kɩmaŋ paɣtʊ ɛsɩndaa nɛ pɛwɛɛna waɖɛ ɖɔɖɔ se paɣtʊ ɛkandayɩ pɔ-yɔɔ kɩmaŋ. Yee palakɩ-wɛ nabʊyʊ nɛ pɩfɛyɩ ɖeu, yaa pɩɩɖɔŋ paɣtʊ nʊmaʊ ta, pɩwɛɛ ɖɔɖɔ se pakandayɩ pɔ-yɔɔ kɩmaŋ.

Hɔɔlaɣ 8[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se pacaɣ-ɩ tɔm yaa pomuluu-i faŋŋŋ wala wena paɣtʊ ha-ɩ yɔ a-nʊmaʊ taa, ewolo eheyi ɛjaɖɛ taa tɔm hʊyaa.

Hɔɔlaɣ 9[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paapɩzɩɣ pakpa nɔɔyʊ faŋŋ paɖɩɣ yaa pɛkɛzɩ-ɩ tɛtʊ.

Hɔɔlaɣ 10[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Yee pakpa ɛyʊ nɔɔyʊ se ɛlabɩ nabʊyʊ, ɛwɛna waɖɛ se pahʊʊ ɛ-tɔm fayɩɩ nɛpana; tiɖeɣ yaa tɩsɩkɩ.

Hɔɔlaɣ 11[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Ɛyʊ weyi pakpa-ɩ nɛ patahʊta ɛ-tɔm yɔ, pɔcɔŋna-ɩ se ɛtɛwɛɛkɩ pʊyʊ; a-aseɣɖe tɩnaa nɛ ɛ-yɔɔ kandɩyaa pasɩŋɩɣ ɛ-wayɩ, pahʊʊ ɛ-tɔm fayɩɩ ɛzɩpaɣtʊ pɔzʊʊ yɔ, nɛ pana toovonum.
  2. Paakpaɣ ɛyʊ sɔnɔ ɖooo mbʊ ɛɛlaba nɛ pɩdaafɛyɩ paɣtʊ taa yɔ pʊ-yɔɔ; yee pʊ-wayɩ pʊkɔma pɩlɩɩ se ɛɛlabɩ mbʊ yɔ pɩkɛ kɩwɛɛkɩm, nɛ pʊpɔzʊʊ se pɔhɔ ɛ-naŋgbaŋgʊʊ kɔyɔ, paɣtʊ kɩbɩndʊ yɔɔ patɩŋɩɣ.

Hɔɔlaɣ 12[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Pɩfɛyɩ ɖeu se ɛyʊ nɔɔyʊ ɛɖʊ ɛ-nɔɔ lɛlʊ tɔm taa yem yem.

Hɔɔlaɣ 13[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paaanɩ, ɛwɛna waɖɛ se ewolo paale, ɛcaɣɖenɖee-liu wɛɛ yɔ paa ɛjaɖe nɖɩ lɛ ɖɩ-taa.
  2. Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se ɛkʊyɩ ɛjaɖɛ nɖɩ ɛwɛɖɩ taa yɔ, paapɩkɛɛ-ñɩnɖɛ, nɛ pɩmaɣ-ɩ ɖooye lɛ, ɛpɩsɩ.

Hɔɔlaɣ 14[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Yee palɩ ɛyʊ nɔɔyʊ wayɩ ɖoli faŋŋŋ, ɛwɛn awaɖɛ sɛ eñɩnɩ kʊyʊʊ ɖʊɖʊyɛ. Ɛtalɩ le, padaalɔ-ɩ.
  2. Ɛlɛ, yee toovonum, ɛwɛɛkɩ nabʊyʊ nɛ pañɩnɩɣ-ɩ se pakpa-ɩ, ɛfɛyɩna waɖɛ se ɛɖʊ kʊyʊʊ ɖoli.

Hɔɔlaɣ 15[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

1. Paaɛyʊweyi,ɛwɛnawaɖɛseɛyaaɛjaɖɛnaɖɩyɛseɛ-tɛ.

2. Pɩfɛyɩsepekizinanɔɔyɔseɛdaayaaɛ-ɛjaɖɛseɛ-tɛyaaɛdaalɛɣzɩtɛ.

Hɔɔlaɣ 16[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Halɩbiyanɛabalɩbɩya, paapɛ-tɛle, palakɩcɔɔcɩŋgʊ, patalɩɣpe-ɖeɖelɛ, pɛwɛna waɖɛ se pawalɩ, pakpaɣ halaa nɛ papɩsɩ ɖɩsɩ nɛ sɩ-tɩnaa. Pa-wala wɛ kɩmaŋ halɩkpaɣyɛ ɖeɖe; abalʊ wɛna waɖɛ se ekizi ɛ-halʊ nɛ ɛɖɔɔnɩ-ɩ; halʊ ñɛwɛna waɖɛ ɖɔɖɔ se ekizi ɛ-walʊ nɛ ɛkʊɩ ɛ-yɔɔ.
  2. Pɛlɔnɛevebu, petisiɣsepɔsɔɔlɩɖamanɛpʊcɔpalabɩ-wɛhalɩkpaɣyɛsɔnzɩ. Pɩfɛyɩ pakpa pa-taa nɔɔyɔ nɛ ɖoŋ.
  3. Mɩzaɣkɛnasamaɣhoye; kɛwɛnawaɖɛsesamaɣnɛkewiyaɣpakandayɩkɔ-yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 17[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Ɛyʊpaaweyi,paaɛwɛe-ɖeke,paaɛwɛlalaahɛkʊdaa,ɛwɛnawaɖɛseɛwɛɛna ñɩm.
  2. Pɩfɛyɩɖeusepɛlɛɣnɔɔyʊɛ-ñɩmfaŋŋŋ.

Hɔɔlaɣ 18[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se elɩzɩ ɛ-lɩmaɣza faaa, ɛtɩŋ ɛsɔ tɔm nʊmaʊ ŋgʊ ɛsɔɔlaa yɔ. Pʊ-tɔbʊʊ se waɖɛ ɖɩnɛ ɖiyekina nɛ ɛyʊ pɩzɩ eyele ɛsɔ tɔm nʊmaʊ nakʊyʊ nɛ ɛtɩŋ

lɛɛkʊ, ɛpɩzɩ ɛwɩlɩ ɛsɔ tɔm nʊmaʊ ŋgʊ ɛtɩŋgɩɣ-kʊ yo kʊ-tɔm lalaa faaa; paa ɛwɛ e-ɖeke yaa ɛ nɛ lalaa, ɛpɩzɩɣ ɛla pʊ-tʊmɩyɛ.

Hɔɔlaɣ 19[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se ɛyɔɔdɩ faaa ndʊ ɛmaɣzɩɣ yɔ; pʊ-tɔbʊʊ se sɔɔndʊ ɛdaakpa ɛyʊ nɔɔyʊ se ɛɛyɔɔdɩ natʊyʊ nɛ palabɩ-ɩ nabʊyʊ. Pʊ-tɔbʊʊ ɖɔɖɔ se ɛyʊwɛna waɖɛ se ɛkɛdɩ lalaa ndʊ ɛsɩma, ɛnaa yaa ɛnɩwa yɔ.

Hɔɔlaɣ 20[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

1. Paaanɩ,ɛwɛnawaɖɛseewolokediɣzaɣnɛɛwɛɛnaŋgbɛyɛ.

2. Pɩfɛyɩsepakpanɔɔyʊnɛɖoŋseɛsʊʊŋgbɛyɛnaɖɩyɛtaa.

Hɔɔlaɣ 21[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paaɛyʊweyi,ɛwɛnawaɖɛseɛɖʊɛ-nɔɔɛ-ɛjaɖɛɖɔkʊʊtʊmɩyɛtɔmtaa.Ɛmaɣmaɣ ɛpɩzɩɣ ɛla lɩmaɣza yaa ɛtɩŋna samaɣ lɩzɩ ɛyaa mba se pɔɖɔkɩ ɛjaɖɛ yɔ pɔ-yɔɔ.
  2. Paaanɩ,ɛwɛnawaɖɛseɛlakewiyaɣtʊmɩyɛnaɖɩyɛ.
  3. Samaɣ sɔɔlɩm kɛna kewiyaɣ ɖoŋ tigiɖe. Takayɩsɩ ɖʊzʊʊ panaɣna samaɣ sɔɔlɩm mbʊ.

Hɔɔlaɣ 22[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ se samaɣ ɛkandayɩ ɛ-yɔɔ. Kandayʊʊ mbʊ piyekina nɛ ɛyʊ wɛɛ ɛ-tɩ yɔɔ, ɛhɛzɩ ñɩm nɛ ɛsɛkuliye pa-ñɩnʊʊ nʊmaʊ taa.

Hɔɔlaɣ 23[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paaanɩ,ɛwɛnawaɖɛseehiɣtʊmɩyɛ,tʊmɩyɛnɖɩɛsɔɔlaayɔ,ɛlabɩ-ɖɩnɛmulum ɛdaawɛɛ.
  2. Ɛyaakpeekpewɛnawaɖɛse,palakɩtʊmɩyɛkʊɖʊmɖɩyɛkɔyɔ,pɛhɛyɩ-wɛkɩmaŋ, mulum ɛdaawɛɛ.
  1. Ɛyʊweuiɛlakɩtʊmɩyɛyɔ,pʊmʊnaasepɛhɛyɩ-ɩcamɩyɛ,pɩtalɩɛnɛɛ-mɩzaɣnɛ padaala kʊñɔŋ samaɣ taa.
  2. Paaanɩ,ɛwɛnawaɖɛseɛnɛlalaapaɖʊŋgbɛyɛ;ɛ-ŋgbɛyɛɛkpɛndɩaŋgba lɛɛna yɔɔ, aŋgba ana awɛɛ ɖoŋ nɛ akandayɩ ɛ-yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 24[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛhɛzɩ nɛ ɛcalasɩ ɛ-ɛsɛ, padaakɩlɩ-ɩ nazʊʊ tʊmɩyɛ taa;ɛwɛna waɖɛ ɖɔɖɔ se paa pɩnaɣ ŋga, paha-ɩ fenaɣ kʊɖʊmaɣ, ɛhɛzɩ nɛ pɛtɛ pɛhɛyɩ-ɩ ke-liidiya.

Hɔɔlaɣ 25[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paaanɩ,ɛwɛnawaɖɛseɛwɛɛnañɩmnɛpɩwazɩɛnɛɛ-ñɩmbape-wezuu caɣʊ taa; ɛzɩ tɔɔnaɣ, tɔɔla, ɖʊzʊyɛ nɛ kɔ yɔ. Ɛwɛna waɖɛ se ɛlakɩ kʊñɔŋ, pɩwɩɣ-ɩ, ɛlabi ɛjam, ɛpɩsɩ ɛɖanɛ yaa leluu, ɛkpadayaa, pala nabʊyʊ nɛpasɩna-ɩ.
  2. Asɔŋnɛpiyapʊmʊnaasepasɩnapɩŋŋŋ.

Hɔɔlaɣ 26[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paa ɛyʊ weyi, ɛwɛna waɖɛ sepokuliɛ-ɛsɛ. Pɩdamʊna se pɛhɛyɩ kɔɔnɔɔ sukuli yɔɔ. Pɩkɛna paa anɩ kɩjɛyʊʊ se ewolo-kʊ. Pʊwɛɛ se lɛɣtʊ nɛ tʊma kpasʊʊ sukuli pɔtɔyɩ. Pʊpɔzʊʊ ɖɔɖɔ se patʊlɩ sukuli kɩtɛzʊʊ nɔnɔsɩ paa anɩ.
  2. Ɛyʊwokisukuliseɛ-ɛsɛikuli,pɩwazɩ-ɩe-wezuucaɣʊtaa,pɩsɩna-ɩnɛɛñaɛyʊ wala. Kɩsɩɣna ɛyaa nɛ panɩɣna ɖama, pekpeɣu ɖama pa-kɩwɛɛkɩm, paɖʊʊ ŋgbɛyɛ. Kɩsɩɣna ɖɔɖɔ ajɛya kɩgbɛndʊʊ ŋgbɛyɛ tʊma wena añɩnɩɣlaŋhɛzɩyɛ yɔ.
  3. Piyañɩmbawɛnawaɖɛsepalɩzɩsukuliŋgʊpɔsɔɔlasepepiyaiwobi-kʊyɔ.

Hɔɔlaɣ 27[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paaanɩ,ɛwɛnawaɖɛseɛɖʊnɔɔfaaaɛ-ɛjaɖɛsɔnzɩtɔmtaanɛmbʊpɩlɩɣpɩ-taa yɔ, pɩwazɩ-ɩ.
  2. Paaanɩɛwɛnawaɖɛseɛkandayɩmbʊɛlabanɛɛ-hɩɖɛsɛɛyɔpʊ-yɔɔ.

Hɔɔlaɣ 28[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Paa anɩ, ɛwɛna waɖɛ se ɛñaɣ pana nɛ yɛɖɛyɛɖɛtʊ ɛdaawɛ ɛjaɖɛ yɔɔ, ɛzɩpɔyɔɔdʊʊ kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala tɔm takayaɣ taa yɔ.

Hɔɔlaɣ 29[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

  1. Paaanɩ, ɛtɩlɩɛsɩɩseɛwɛsamaɣŋgaka-taafɛɛɛnɛpɩkɛdɩɣna-ɩyɔ,ɛtɔɔ-kɛkɩmɩyɛ.
  2. Paa ɛyʊ weyi, eɖiɣzina se ɛ-wala ñɩnʊʊ nʊmaʊ nɛ ɛ-tɩyɔɔ wɛʊ leleŋ nɩʊ pa-taa lɛ, kamaɣ wɛɛ; pɩfɛyɩ se ɛcɛzɩ-kɛ; paɣtʊ ɖʊna-kɛ. Mbʊ yekina nɛ ɛyaa ñaŋ ɖama wala; mbʊ haɣna mʊmaʊ ɖɔɖɔ se Temookrasii samaɣ taaɛyaa ɩnɩɩna ɖama.
  3. Ɛyʊnɔɔyʊɛɛpɩzɩɣɛtɔseɛñaŋwalaananɛpʊdɔɖɔɛzɩajɛyakɩgbɛndʊʊ ŋgbɛyɛ sɔɔlʊʊ yɔ.

Hɔɔlaɣ 30[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Kedeŋga kpeekpe yɔɔ ɛyʊ wala tɔm tʊnɛ, tɩ-taa tʊ kpayɩ kpayɩ. Ɛyʊ nɔɔyʊ fɛyɩ ɛtɔŋ se hɔɔlʊʊ kʊnɛ, yaa ŋgʊ yɔ, kʊtɔŋna se padaaña wala naayɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ,yaa nɖɩ yɔ ɖɩ-taa.