Kʊnʊmɩŋ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ

Pɩlɩɩna Wikipediya
02SubjectLoweringTagalogBefore
Fricatives-s-z
Ɖajaa Ayọ̀ Bámgbósé at 85. Ibadan, Lɛlaɣ fenaɣ 2017)

Nzʊlɩmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ yaa kʊnʊmɩŋ kpɛlɛkʊʊ kɛ tʊmɩyɛ nɖɩ ɖɩsɔɔlʊʊ kʊnʊŋ kpɛlɛkʊʊ yɔ. Tʊmɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ ndɩ nɛ nzʋlʋmɩyɛ yɔɔdaɣ paɣtʊ ɖenɖe pɛkɛdʊʊ. Matʊ lɛ tɩkɛ tovonum pɩyʊ mbʊ pʊyɔɔ yɔ nzʊlɩmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ tɩnaa nɛ nzʊlɩmɩyɛ yɔɔdaɣ paɣtʊ tɩnaa cɔna nɛ petisi se ɛɛɛ pɩkɛ mbʊ nɛ pʊcɔ pama. Siɣye taa lɛ, ɖɩnaɣ se nzʊlɩyɛ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ kɩkɛdɩyɛ kɛ ɖɩ-kpɛlɛkɩya cɔlɔ lɛ pɔyɔɔdʊʊ-ɖɩ ɛzɩ ɖɩwɛʊ yɔ pɩtɛkɛ ɛzɩ mbʊ pɩɩpɔza se ɖɩkɛ yɔ.

Ɖɩhɩɣ aseɣɖe maɣzɩm sakɩyɛ nzʊlɩyɛ yɔɔ kpaɣ ɖooo kɩbɩnjaazɩ alɩwaatʊ pɩtɩŋna ɛyʊ yɔɔ lɩmaɣzatʊmɩyɛ tɩnaa yɔɔ ɛzɩ Platon. Mbʊ lɛ, pʊwɛ se ɖɩɖaŋɩ kpaɣɖʊ 20 alɩwaatʊ nɛ pɩsa nɛ palɩzɩ lɛɣtʊ ndɩ ndɩ kʊnʊmɩŋ yɔɔ kpɛyɛ. Ferdinand de Saussure tʊ kɔna ɛ-tambɔyɛ siŋ yɔɔdaɣ nɛ kʊnʊŋ kɛdɩtʊ hɔɔlʊʊ taa kɔzɩ kɔzɩ nzʊlɩmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ nɖɩ ɛlaba pɩnaɣ 1916 nɛ ɖɩpɩsɩ kɩcɔlɩyɛ hɔɔlʊʊ ŋgʊ kɩ-taa nɛ kɩsɩ kʊnʊŋ matʊ wɛtʊ ndʊ tɩwaba kpɛndɛ wɛɛ, alɩwaatʊ ndʊ yoŋ kaawɛ sukuli hɔɔlʊʊ taa yɔ.

Papɩzɩɣ patɩŋna nɔmɔŋ naadozo yɔɔ nɛ pala tʊmɩyɛ nzʊlɩmɩyɛ kɩkɛdɩyɛ yɔɔ. Pɛkpɛlɛkʊʊ wɛɛ kʊyʊma taa yɔɔdaɣ nɛ tɔmɩŋ ɛsɩnda wobu. Wɛɛ kʊyʊma taa yɔɔdaɣ kɛ kʊnʊŋ ŋgʊ pɔyɔɔdaɣ kɩ-tɛ alɩwaatʊ taa yeke, kɩ-tɛ ɛjaɖɛ taa yeke, ŋgʊ tɔmɩŋ tɛ ɛsɩnda wobu lɛ tʊmɩyɛ cɔŋna kɩ-alɩwaatʊ, kɩ-tɛ ɛsɩnda wobu, paɖʊ yɔɔdaɣ yɔɔdɩsɩ lɛɛsɩ taa nɛ pɛkɛdɩɣ lɛzɩtʊ ndʊ kɩlɛzʊɩɣ alɩwaatʊ nʊ tɩ-taa yɔ.

Pɛtɛyɩ nzʊlɩmɩyɛ lɩmaɣza hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ paa hɔɔlʊʊ ŋgʊ kɩwɛ kɩtɩ yɔɔ. Nɔɔ wiluu ñɩɣyʊ wɛɛ, nɔɔ salasɩ kpɛlɛkʊʊ wɛɛ, tɔmɩŋ matʊ kpɛlɛkʊʊ wɛɛ, tɔmɩŋ cɔlʊʊ kpɛlɛkʊʊ, tɔmɩŋ tɔbɩŋ kpɛlɛkʊʊ, tɔmpe kɩfana kpɛlɛkʊʊ, tɔm ɛsɩnda cɔnaʊ tʊmɩyɛ wɛɛ nɛ ɖama ɖʊ yaa kpɛndʊʊ tʊmɩyɛ wɛɛ ɖɔɖɔ.