Kɩbɩnjaazɩ Egipiti

Kɩbɩnjaazɩ Egipiti pɩkɛ ɛsakuliye ɛyaa mba paawɛ Afrika nɛ Hayi kiŋ Wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa yɔ. Ɛyaa mba paawɛ Niili lɩm pɔɣɔ cikpelaɣ yɔɔ kpɛɣɛ, mbʊ pɩpɩsɩ sɔnɔ Egipiti yɔ.

Kɩbɩnjaazɩ Egipiti tɛ ɛyaa ɛsakuliye kpaɣ kɩ-tɩ pɩnzɩ -3150 cɔlɔ mbʊ yɔ pɩkpɛndɩna Hayi-Egipiti tɛ politiki kpɛndʊʊ kɛ haɖɛ yɔɔ kiŋ nɛ pɩtɛɛ Egipiti nɛ hayi yɔɔ kiŋ kɛ kajalaɣ wɩyaʊ alɩwaatʊ taa nɛ kɩpaɣlɩ pɩtalɩ pɩnzɩ kudokiŋ naatozo mbʊ yɔ.

Egipiti ɛyaa hiɣ patɩ lɔŋ pɩtɩŋna ɛzɩma kɩ-tɛ ɛyaa nɛ Niili lɩm pɔɣɔ tɛ wɛtʊ pamʊna ɖama yɔ. Lɩm pɔɣɔ wadɩɣ nɛ lɩm hɔm se powona lonaa wenaa a-taa wɩlɩŋ wɛ yɔ yeba nɛ pehikiɣ tɔɔnasɩ sakɩyɛ mbʊ pɩsɩna ɛyaa tɔsʊʊ huu hɔɔlʊʊ taa yɔ. Pɩtɛ tɔɔnaɣ hiɣu kadadayaɣ ŋga kaha kewiyaɣ ɖoŋ se ketiyina liidiye sakɩyɛ kɛ tɛtɛɛ ñɩm tʊma kɛ kɛdɛŋga taa nɛ ageetaa wenaa a-taa wɩlɩŋ wɛ nɛ anɔtɩnaa yɔ.

Tɩyɔɔ wɛʊ tɛ matʊ, ɖama kpɛndʊʊ tʊma labɩyɛ nɛ haɖaŋ tambasɩ labʊ nɛ tadɩyɛ labʊ tɛ tabalɩyɛ nɛ ajɛyɛ lɛɛnaa wena añɔtɩna pɛ-tɛ ɛjaɖɛ pɩtasɩna sɔɔñɩnaa tɛ ɖoŋ tɩna se Egipiti ɛjaɖɛ ɛwa egeetiye ndɩ ɖɩ-taa.

Tʊma a-naa a-tɩŋga payɩ mbʊ yɔ kpelaɣ taa tʊma laɖaa mba pama takayasɩ taa yɔ nɛ Ɛsɔ sɛtʊ aŋgbaa ñʊntɩnaa nɛ tʊma yɔɔ cɔnɩyaa. Pɩtɩŋga payɩ mbʊ yɔ Egipiti ɛjaɖɛ wɩyaʊ kɩbɩnʊʊ ɖiyuna tʊma a-naa a-tɩŋga. Ɛnʊ tɩna ɛjaɖɛ taa ɛyaa nɔɔ kʊɖʊmaɣ pɩtɩŋna Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛɣɛ kʊɖʊmɖɩyɛ wɛtʊ yɔɔ.

Kɩbɩnjaazɩ Egipiti taa ɛyaa kaalaba tʊma sakɩyɛ nɛ a-taa kɔyɔ, tɛtɛɛ ñɩm huyu nɛ tɛtʊ mazʊʊ nɛ matʊ laɣtʊ mbʊ pɩsɩɣana nɛ pamaɣ pɛ-tɛ pɩlaŋ ɛzɩ kumulaa tɩyɛ nɛ Ɛsɔ sɛtʊ kpamɩŋ cʊlʊ cʊlʊ ñɩŋ. Pɛ-tɛ alɩwaatʊ taa ɖɔɖɔ lɛ, ɖɩna akɔnta laɖaa tʊma nɛ ɖɔkɔtɔ naa nɛ lɩm hɔm (lɩm mbʊ pɔhɔŋ nɛ powokina wɩlɩŋ hayɩm naa taa yɔ) tʊma nɛ tɔɔnasɩ huu sakɩyɛ sakɩyɛ nɛ kajalaɣ mɛlɛ lubutu nɛ matʊ kɩfatʊ nɛ Egipiti cʊʊ wonduu matʊ.