Carmel paɣtʊ yɔɔ tɩŋɩyaa
Carmel paɣtʊ pɩkɛ Katoliki Ɛsɔ sɛtʊ maɣzɩm taa paɣtʊ natʊyʊ. Kɩ-tɛ ɛyaa payaɣ se Carme waa (ɛlɛ abalaa ñɩma) nɛ halɩñɩma payaa se Carmeliti waa. Pɛ-tɛ fata payaa se Elie. Palestine pʊʊ yɔɔ Carmel waa mba paawɛ peyeke lakʊ taa yɔ tʊlɩna-kʊ kpaɣɖʊ 12 tɛmtʊ alɩwaatʊ taa.
Kajalaɣ Carme waa kʊyɩ pa-lakʊ taa peeɖe kpaɣɖʊ 13 wɛɛ taa se powolo pɛmɛlɩ Erɔpʊ ɛjaɖɛ taa. Pɛ-tɛ yɛlʊʊ wayi yɔ, kʊyɩyaa mba pɛ-tɛ paɣtʊ lɛɛzɩ nɛ pɩpɩsɩ maacɔ waa wezuu caɣʊʊ tɛ paɣtʊ. Lɛɛzɩtʊ sakɩyɛ la kɔzɩ kɔzɩ ndʊ paya se Avila Tereziya tɛ ñɩndʊ yɔ kpaɣɖʊ 16 wɛɛ taa yɔ.
Sɔnɔ pɩlɩ pɩlɩŋ naalɛ, kajalaɣ lɛ, Carme waa sɔsaa (papa lɛ Avila tereziya tɛ ñɩnʊ lɛɛzɩtʊ totukina-wɛ) nɛ hɔɔlʊʊ ŋgʊ kʊkʊ tereziya lɛɛzɩtʊ paɣtʊ tukina yɔ, mba paalɛʊ naataŋkpala yɔ. Hɔɔlɩŋ ɛnʊ ɛ-naalɛ pɛtɛya-ɩ tam naatozo yɔɔ kɛnɛ, Carme waa kɛlɛ abalaa, Carmelite waa kɛlɛ halaa ñɩma, payaa-wɛ ɖɔɖɔ se paɣtʊ hɔɔlʊʊ naalɛ ŋgʊ (Carmel) mbʊ pʊyɔɔ yɔ paalɩzɩ Carme waa tɛ paɣtʊ pʊcɔ palɩzɩ pa-ñɩndʊ.
Jerusalem caɣyɛ pɩnaɣ 1187, ndʊ tɩɖɩza Palestin ɖaɣnɩ you labʊ pɩtɩŋna Saladin yɔɔ, yɔ kaapɩsa kɩjɛyɩɣ tɔm Krɩstʊ mba mba paalɩna Wɩsɩ Ɖɩɖʊyɛ taa ajɛyɛ taa ɖama katɩɣ you wɛɛ taa yɔ se pɛɖɛɛ. Papɩsa Erɔpʊ taa lɛ pacaɣ tɛtʊ naa taa nɛ peeɖe palaba agbeela cikpena. Pɩnaɣ 1247 alɩwaatʊ taa lɛ, caɣyaa mba pɩkɛ Carmel ɛyaa yɔ, papa Innocent 4 tʊ kpɩɖɩ-wɛ nɛ ɛpɩsɩ-wɛ maacʊ wezuu labʊ tɛ ham ɛyaa.