Big Bang

Pɩlɩɩna Wikipediya

Big Bang kɛna keteŋa paɣtʊ kpɛlɛkʊtʊɖɛ ndʊ lɔnsɩnɖɛ ñɩnɩya kpaɣ nɛ pañɩnɩna tɛtʊ nɛ tɩ-yɔɔ ɛyaa kpeekpe lɩnaa yɔ. Cacalaɣ taa lɛ Pɛlɩzɩ katolika-tʊ sɔsɔ weyi payaɣ-ɩ se Georges Lemaître yɔ ɛnʊ ɛcalɩna-tʊ maɣzɩɣ ɖooo pɩnaɣ 1927. Ɛcalɩna yɔɔdɩɣ se tɛtʊ nɛ tɩ-yɔɔ ɛyaa kpeekpe naʊ mbʊ yɔ, pɩɩkɛ ɖoli kʊɖʊm nɛ pʊcɔ nɛ pamɩzɩ keteŋa kpeekpe yɔɔ.

Timeline de l'univers

Pʊwayɩ lɛ Amerika tɩnzɩ tɩlɩtʊ ñɩnɩyʊ weyi pa yaɣ-ɩ se Edwin Hubble ɛñɩɣʊ-tʊ yɔɔ nesi pɩnaɣ 1929 se ɛɛɛ mbʊ pɩlaba. Payaɣʊ se Big Bang yɔ kacalaɣ poombo taa lɛ, pɩɩkɛna ɛzɩ woŋga pʊyʊ yɔ; nɛ aradiyo ŋgʊ payaɣ-kʊ se BBC yɔ, kɩ-taa kɛ pacala-tʊ nɩʊ pɩnaɣ 1950. Piritaaniiki-tʊ weyi pyayaɣ-ɩ se Fred Hoyle yɔ ɛnʊ ɛcalɩna-tʊ yɔɔdɩɣ peeɖe.

Un clair-obscur à l'image de ce monde pour en illustrer sa création... Une explosion de couleurs prise par une déferlente d'énergie symbolisant là, l'indicible et l'impensable commencement fondamental ...

Ndʊ tɩwɛɛ yɔ lɛ, Big Bang lɛ pakpaɣ hɩɖɛ nɖɩ nɛ pɛkpɛndɩ kpɛm kɛ ñɩnɩɣ kpeekpe mbʊ pɩyɔɔdɩɣ kedeŋa kpeekpe yɔɔ wondu nɛ ɛyaa wɛtʊ yɔ. Nɛ pɛkɛtɩɣ kedeŋa ñɔʊ ɛzɩ pɩkɛna mbʊ pɩɩwɛ kʊŋgʊlʊm nɛ pʊcɔ nɛ pɩyaɣ kpa nɛ pɩmɩzɩʊ kpɛdɛŋŋŋ yɔ. Pɩlabʊ mbʊ yɔ pɩɖɛ ɛzɩ pɩnzɩ miliyaaɖɩnaa 13,8 yɔ.

Expansion de l'univers

Payaɣ se Big Bang kpem nɛ pɩtalɩna sɔnɔ yɔn pɩlɩna Ruusii ñɩnɩyʊ weyi payaɣ-ɩ se Alexandre Friedmann yɔɔ. Hɩɖɛ ɖɩnɛ ɖɩlɩ ɛyʊ ɛnɛ ɛ-nɔɔtaa ɖooo pɩnaɣ 1922, pɩnzɩ kagbanzɩ wayɩ fayɩɩɩ pʊcɔ nɛ Georges Lemaître yɔɔdɩɣ-tʊ. Papaɣzɩ-tʊ ñɔɔdɩɣ sɩŋŋŋ kɛ pɩnaɣ 1965. Albert Einstein kɛ pɩɩwɛ se ɛtasɩ nesiñɩɣʊ pʊ yɔɔ ɛlɛ ɛɛwɛ kpɛm se keteŋa wɛʊ mbʊ yɔ, kaɣlɛɣzɩɣʊ yem.