Albert Camus

Pɩlɩɩna Wikipediya
Albert Camus

Informa
Ɛ-ɛjaɖɛ Fransɩɩ
Ɛ-tʋmɩyɛ Filosofii laɖʋ
Ɛ-ɖɩlʋlɩyɛ Mondovi, Alizeerii
E-efemiye kɩlʋlɩyɛ Kamɩŋ fenaɣ 7 wiye, pɩnaɣ 1913
Ɛ-ɖɩsɩbɩyɛ Villeblevin, Fransɩɩ
E-efemiye kɩsɩbɩyɛ Kɔlaɣ fenaɣ 4 wiye, pɩnaɣ 1960

Palʊla Albert Camus kɛ mɩnzɛma fenaɣ lʊbɛ ñɩŋgʊ wiye pɩnaɣ 1913 kɛ Mondovi, Alizeerii ɛjaɖɛ taa, pɩñɔtɩna egeetiye nɖɩ payaɣ se Bône yɔ. Esɩba kɔlaɣ fenaɣ naanza ñɩŋgʊ wiye kɛ Villblevin, Yonne, Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa.

Albert Camus kɛ takayaɣ taa mayʊ sɔsɔ nɔɔyʊ nɛ ɛk ɛkɛ ñʊʊ taa lɔŋ lɛɛtʊ-tʊ ; ɛmaɣ takayasɩ sakɩyɛ nɛ ɛñʊʊ taa lɩmaɣza ndɩ ndɩ ; ɛkɛ weyi ɛyɔɔdɩɣ toovenim tanaʊ taa yɔ. Nɛ ɛkɛ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa weyi ɛmaɣ ndʊ tɩlakɩ nɛ ɛnɩyʊ yɔ. Ɛkɛ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa aseeɖe tɔm kɛdɩya taa mba mba palʊba se Fransɩɩ tɛtʊ ɛwɛɛ tɩ-tɩ yɔɔ kpataa yɔ. Albert Camus wɛ mba palʊba se pasɩna mba kedeŋga kpeekpe taa yoŋ kaalaba nɛ pɩcɔɔ pa-ñʊŋ taa yɔ.

Ɛ-takayasɩ nzɩ nzɩ ɛma yɔ, sɩ-taa tanaʊ tɔm wɛ, ɛmaɣmaɣ ɛ-ñʊʊ taa lɩmaza tɔm wɛ, aseela tɔm nɛ kɛlɛm kɛlɛm ñɩndʊ wɛ ɖɔɖɔ. Keesi nɛɛjaɖɛ yɔɔ lɔŋ tasɩɣ tɔm wɛ sakɩyɛ. Ɛ-takayasɩ nzɩ sɩ-taa, ɛyɔɔda ɛyʊtʊ nɛ abalɩtʊ ndʊ pɩwɛɛ se ɛyʊ ɛwɛna yɔ pɩ-tɔm. Eyɔɔdɩɣ pana wena pɩpɔzɩɣ se ɛyʊ ɛwɛna alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa pɩtɩkɩ-ɩ yɔɔɔ nɛ ɛjaɖɛ tɔm yɔ. Pana ana a-tɛ pana ñaʊ taa ɛyʊ wɩlɩɣna ɛ-ɛyʊtʊ nɛ ɛwɩlɩ se kedenga wɛ ɖɔɖɔ wazaɣ e-fezu caaɣ taa. Mbʊ lakɩna nɛ laŋhʊlɩmɩyɛ wɛɛ ɛcaɣ wezu kɩpangʊ nɛ ɛɛkɔɔ ɛsɩ sɩm kɩpambʊ.

Paha-ɩ takayaɣ maʊ samtʊ nimiye kɛ pɩnaɣ 1957 nɛ ɛ-hɩɖɛ sɛtʊ ndʊ tɩpaɣla kedeŋga kpeekpe yɔɔ.

Bertrand Poirot-Delbech yɔɔdɩɣ se Albert Camus takayasɩ tɔyɩ ɛ-sɩm wayɩ kɛnɛ, ŋgʊ e-wezu caaʊ taa lɛ nɔɔyʊ taasɩmɩ-ɩ sɩŋŋŋ. Pasɩma ɛ-yɔɔ tɔm sɩŋŋŋ kɛ pɩnzɩ 18 kɛ ɛ-sɩm wayɩ. Takayasɩ sɩnɛ si-taa lɛ, ŋga kakɩlɩ ɖeu yɔ ŋga lɛ Herbert R. Lottman ñɩŋga. Ɛnɛ ɛkɛ Amerika-tʊ weyi ɛcɔŋna Ɛrɔpʋ takayasɩ maʊ nzɩ payaɣ se The New York Times ne Publishers Weekly yɔɔ yɔ.

Aseeɖe tɔm takayaɣ ŋga payaɣ se Combat yɔ ka-taa lɛ, ɛkama ñʊʊ sɩŋŋŋ nɛ ɛyɔɔdɩɣ kaŋganaaa ndʊ ɛnawaɣ yɔ ; paa ɛzɩ Alizeerii tɩ-yɔɔ wɛʊ nɛ palakaɣ-ɩ mbʊ mbʊ ɛ-tɛɛ politika ŋgbɛyɛ nɖɩ payawaɣ se Parti Communiste Français yɔ ɖɩ-taa yɔ. Pɩnzɩ naalɛ ɖekɛ ɛlaba politiki ŋbgɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa nɛ ese-ɖɩ. Camus lɩza kaalaa ɛwɛɖɩɣ kɛ ɛ-tɛ alɩwaatʊ taa nɛ ɛkɛna aseeɖe tʊ. Ɛtaasɔɔlɩ kundum tɔm natʊyʊ nɛ ɛkaɖɩna Jean-Paul Sartre nɛ kɩpɩma sakɩyɛ tɔm ndʊ pɔyɔɔdaɣ nɛ ɛcɔŋna se tɩtɔcɔlɩ yɔ. Herbert R.Lottman yɔɔdɩɣ Camus yɔɔ se ɛkɛkɛ weyi ɛtaatɩɩ wɛʊ politiki ŋgbɛyɛ naɖɩyɛ taa yeli yɔ ; paa ɛɛwɛ politiki ŋgbɛyɛ nɖɩ payawaɣ se Parti Communiste Alizeerɛɛ yɔ ɖɩ-taa pɩnzɩ naalɛ yɔ. Eeseu sɔɔndʊ you nakʊyʊ ɛsɩndaa : ɛlʊba se tɛyɩtʊ natʊyʊ ɛtaawɛɛ nɛ peniŋ malɩŋ weyi ɛwɛ Afrika nɛ kɩ-hayʊ kɩŋ mba yɔ ; pɩtasɩna Afrika mba mba anasayɩ tʊʊ nɛ ɛyaɣ-wɛ se Naŋgbanzɩ kɩkpɛdaa tɩnaa yɔ.

Ɛ-pɩcatʊ nɛ e-wezuu caɣʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Payaɣ Albert Camus caa se Lucien August Camus. Palʊlayɩ kamɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 28 wiye pɩnaɣ 1885 kɛ egetiye nɖɩ payaɣ se Ouled-Fayet yɔ ɖɩ-taa, Alizeerii tɛtʊ taa. Payaɣ ɛ-cɔzɔ se Claud Camus. Palʊla ɛlɛɛ 1809 ; nɛ ɛ-yɔɔdaɣ taa yɔ, palɩna Alsace. Lucien Camus lakɩ anasayɩ sʊlɩm tɩzʊ nɛ pɩ-kpalaba naa taa ɖʊʊ tʊmɩyɛ. Ɛ-caa kpaɣ Catherine Hélène Sintès kɛ kamɩŋ fenaɣ 13 wiye pɩnaɣ 1909 Alger tɛtʊ taa. Palʊla ɛlɛɛ Birkhadem kɛ Kamɩŋ fenaɣ kʊɖʊmaɣ ŋga ka-taa kɛ-tɛ kɩyakʊ kakpanzɩ wiye pɩnaɣ 1882. E-ɖoo ɛnʊ, ɛkɛ Minorque tɛtʊ taa tʊ, Ɛsɩpaañɩ ɛjaɖɛ taa. Pɩnzɩ naatozo wayɩ lɛ palʊla kacalaɣ pɩɣa nɛ paya-kɛ se Lucien Jean Etienne nɛ pɩnaɣ 1913 kɛ kamiŋ fenaɣ taa lɛ, palʊlɩ Albert Camus.

Malɩfa pɩyɛ naɖɩyɛ hiɣ-i nɛ pɩcaŋ pɩpɩsɩ-ɩ yʊlʊnzɩ nɛ Sacre-Cœur sukuli ŋgʊ papɩsɩna-kʊ ɖakʊta cikpelu yɔ. Pɩtatɩɩlabɩta kpɩtaʊ lɛ, ɛsɩ aloma fenaɣ 11 wiye pɩnɑɣ 1914. Camus tasɩ ɛ-caa ; e-foto naa nabɛyɛ ɖeke pawɩla-ɩ. Pɛsɛyɩ-ɩ ɛsɔ se ɛ-caa ɛnʊ, ɛtaatɩɩsɔɔlʊ se ɛna nɛ ɛsa pakʊʊ ɛyʊ yɔ. E-ɖoo taanɩɣ camɩyɛ nɛ ɛɛsɩŋ takayaɣ taa kaliɣ nɛ maʊ : ɛcɔŋna camɩyɛ weyi ɛyɔɔdɩɣ na-ɩ yɔ pɩcɔ ɛnɩɩnndʊ pɔyɔɔdɩɣna-ɩ yɔ. Pɩcɔ nɛ pamʊ ɛ-halʊ sɔɔjɛtʊ lɛ, ɛna e-piya paawoba nɛ pacaɣ ɛ-tɛ kɛ e-ɖoo nɛ ɛ-ɖalaa pɔ-cɔlɔ. Etienne kɛ kaayɔɔdaɣ nɛ ɛlakɩ kolaa tʊmɩyɛ. Ɛnɛ e-ɖoo ɛnʊ, pataanɩɣna ɖamaa tɔm-pee nayɛ yɔɔ.

Camus ma ɛ-takayaɣ L’envers et l’endroit taa size : ‘‘Halʊ nɔɔyʊ kɛwɛna mbʊ nɛ ɛ-walʊ sɩba lɛ pɩsʊzɩ-ɩ kʊñʊntʊtʊ sɔsɔtʊ natʊyʊ siŋŋ taa. Ɛɛwɛna piya naalɛ. Ɛɛcaɣ e-ɖoo cɔlɔ ; ɛlɛɛ kʊñɔŋ tʊ lɛlʊ ; ɛ-ɖalʊ ñaakɛ nesi tɛɛ tʊmɩyɛ laɖʊ. Ɛɛlaba tʊmɩyɛ se ehiɣ nɛ ɛtɔɔ. Ɛlaba taɣ yɔɔ tʊmɩyɛ nɛ ɛɛɖʊza e-piya lɔŋ sɩzʊ kɛ e-ɖoo nesi tɛɛ. Ɛɛwɛ laŋgɩyɛ taa ɖɔŋ nɛ ɖoɖoye nɛ ɛɛwɩla e-piya lɔŋ nɛ ɖoŋ’’.

Camus kacaɣ e-kpele Gustave Acault cɔlɔ pɩɖɔɔ nɛ ɛkpaɣ ɛ-lɔŋ. Ɛwɛ francs-maçons waa ŋgbɛyɛ taa nɛ ɛ-ɛsɛ kʊlaa. Ɛsɩna e-koowu se ɛcɔna ɛ-tɩ yɔɔ nɛ ɛsɩ-ɩ takayasɩ ndɩ ndɩ kpou kɩpaŋgʊ taa.

Ɛ-falɩsʊʊ[ñɔɔzɩ | ñɔɔzɩ wikicode]

Camus laba e-sukili Alger tɛtʊ taa Alizeerii ɛjaɖe taa. Pɩnaɣ 1923 kɛ ɛ-tɛɛ wɩlɩyʊ Louis Germain na-ɩ se ɛ-ñʊʊ taa ɖɔŋ sɩŋŋŋ nɛ ɛpaazɩ-ɩ wɩlʊʊ sukili falaa. Pɩsɩŋa ɛlɛ, ɛma ɛ-hɩɖɛ se paha-ɩ liidiye (bourse). Cɩca ɛnʊ, ɛɛkɛ sɔɔja nɛ ɛɖɛɛ hɛzɩɣ. Ɛɛlaba kedeŋga kpeekpe taa kacalaɣ you. Ɛkala e-sukuli piya Roland Dorgelès takayaɣ Les de bois nɛ ka-taa tɔm pazɩ nɛ pɩɖʊkɩna Albert Camus pɩtɩɩfɛyɩ ; mbʊ pʊyɔɔyɔ peeɖe ɛɖa naʊ se you fɛyɩ ɖeu paa ñɩɩɩ.

Camus tɔzɩɣ natʊyʊ : ‘‘Fɛyɛ kpawaɣ-m nɛ kʊñɔntʊtʊ ndʊ tɩ-taa ma nɛ mɔ-hɔʊ taa ñɩma ɖɩɩwɛ yɔ […] ɖooo lɛ, paa anɩ ɛɛwɛ ɛzɩ ma yɔ nɛ manaa kɛlɛ se kʊñɔŋ tɩna tɛtʊ. Hɛkʊ taa sukuli sɔsɔʊ taa masɩma-tʊ mbʊ’’. Pɩtɛ alɩwaatʊ taa kɛ ɛpaaza pombo mabʊ nɛ ɛpɩsɩ pombo kpayʊ sɩŋŋŋ. Ɛtɩlɩ ñʊʊ taa lɩmaza lɔŋ weyi payaɣ se fiilosofii yɔ.

Ɛkɔma nɛ ɛpaazɩ calɩm tɔʊ lɛ, ɖakʊtanaa na pɩnaɣ 1930 se ɛwɛna kpaŋnɩkpofoo kʊdɔŋ nɛ pɩkɛna-ɩ kɩjɛyʊ se pasɩ-ɩ Mustapha ɖakʊta taa. Peeɖe pɩzɩnaa nɛ eyele pombo mabʊ. E-ekpele Acaust nɛ e-neŋ paakɛ aliikiizaŋnaa nɛ pɛwɛɛ Michelet egeetiye taa ; peeɖe pɛtɛza-ɩ wonau nɛ paha-ɩ kuduyuu. Jean Grenier naa se Camus wɛɛ nɛ ɛmaɣ takayasɩ lɛ ; ɛwɛɛ ɛɖʊ-ɩ hʊnʊm nɛ ɛsɩna-ɩ nɛ ɛtɩlɩ Nietzsche.