Alabamaa

Pɩlɩɩna Wikipediya

Alabamaa kɛna Etaazunii ɛjaɖɛ taa tɛtʊ cikpetʊ natʊyʊ. Nɛ Etazuunii ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa lɛ ajɛya cikpena naayɛ nɩɩnɩwa kpɛndɩna nɛ aɖʊ nɔɔ nɛ awɛɛ ɛjaɖɛ kʊɖʊmɖɩyɛ taa kpaɩ. Etaazunii tɔbʊʊ nɛ kabɩyɛ taa se ajɛya kɩkpɛndʊʊ.

Tɛtʊ ndʊ tɩcɔ Alabamaa ɛjaɖɛ cikpeɖe ɖɩnɛ nɛ tɩta yɔ ndʊ yɔ: Wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa lɛ, Zɔɔrzii, wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ, pʊʊ sɔsɔʊ ŋgʊ payaɣ-kʊ se Misisipii yɔ kɩwɛna, hadɛ kiŋ lɛ Floriidii nɛ Mekiziiki kujomuu piyele nɛ hayʊ kiŋ lɛ Tenesii ñɛwɛna ɖɩnɛ.

Pamaza Alabamaa ɛjaɖɛ cikpeɖe ɖɩnɛ ɖɩ-walanzɩ taa lɛ, panaa se ɖɩ-walanzɩ talɩ 135 765 km2 nɛ ɖenɖe lɩm wɛɛ yɔ, peeɖe ɖɔɔ nɛ pɩtalʊʊ ɛzɩ 4 338 km2 yɔ pʊtɔbʊʊ se pɩtalʊʊ ɛzɩ 3,2 yɔ kɛ mɩnɩʊ yɔɔ. Alabamaa kɛnna ɛjaɖɛ 23 ñɩnɖɛ kɛ ɖenɖe lɩm kɩla wɛʊ yɔ nɛ nɖɩ kɛŋna naalɛ ñɩnɖɛ kɛ ɖenɖe lɩm yɔɔ nʊmɔŋ kɩla wɛʊ yɔ kɛ Etaazunii ɛjaɖɛ taa. Ɛjaɖɛ ɖɩnɛ nɖɩ kɛŋna ɛjaɖɛ 30 ñɩnɖɛ kɛ walanzɩ taa nɛ ɖɩ-hayʊ kiŋ lɛ pʊŋ kɩlɩna ɖɔʊ piyele nɛ hadɛ kiŋ lɛ, kadanzi yaa fɛɛŋ ñakɩlɩna wɛʊ.

Pɩnaɣ 1800 taa paakalɩ kɩgalʊʊ kɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-taa lɛ paana ɛyaa ɛzɩ 5 750 yɔ ɛlɛ pɩnaɣ 2010 taa patasa ɛyaa kalɩʊ lɛ pɛkpɛnda ɛyaa miliyɔɔnaa 4 779 736.

Peeɖe pʊŋ kʊkʊyɩmɩŋ taa maɣna ɛzɩ mɛtanaa 550 pʊtɔbʊʊ se pamaaza sɔsɔʊ lɛ pɩkpɛnda mɛtanaa 774 nɛ pʊʊ ŋgʊ kɩkɩla kʊyʊʊ yɔ ŋgʊ lɛ Ciihe.

Alabamaa ɛjaɖɛ cikpeɖe ɖɩnɛ nɖɩ kɛŋnaɛjaɖɛ nɛɛlɛ nɛ naadozo ñɩnɖɛ ndɩ ɖɩsʊ Etaazunii ajɛya kɩkpɛndʊʊ taa yɔ. Ɛlɛ pɩɩkɛ pɩnaɣ 1861 nɛ pɩha-ɖɩɩ waɖɛ se ɖɩpɩsɩ ɛjaɖɛ lɛ, pɩnaɣ 1868 mbʊ pʊyɔɔ yɔ pɩɩlaba kɔkɔɖɛ pazɩ ɖɩ-tɛ sʊʊ taa.