Akaŋgaa

Pɩlɩɩna Wikipediya
Pair of lemons

Akaŋgaa kɛ leemuu, tɩŋ ŋgʊ payaɣ akaŋgaa yɔ kʊlʊlʊʊ nɛ akaŋgaanaa nɛ kɩwɛna PH 2,5. Akaŋgaa kɛ tɩŋ cikpeluu nɛ kʊ-kʊkʊyʊmɩŋ maɣna mɛtanaa 5 ntalɩ 10 mbʊ yɔ. Kɩ-hatʊ wɛ kpɩzɩŋ nɛ tɩɩtɔʊ paa wɩlɩŋ alɩwaatʊ taa, kɩwɛ tɩŋ weyi ɛ-taa wɛ pee wili wili tɛ tɩmʊʊ liɖe taa. Akaŋgaa ŋgʊ kɩpʊʊ lɛ, ku-hutu wɛ tɩŋ hatʊ kpɛdɩŋ nɛ pɩpɩsɩɣ sʊtʊ lɩm tɩyɛ pɩlɩnɛ niikaɣ cɔlɔ. Kɩ-tɛ pɩɣʊ pazʊʊ kpiziɣɖe alɩwaatʊ ntalɩ nzɩnɛ salaŋ kedeŋga nɛ hayi yɔ kiŋ ajɛyɛ taa. Kɩ-taa mʊtʊ lɩm wɛ leleŋ pɩwɛ ñɩmɩŋ nɛ pɩtaa wɛ fitamini C, mbʊ yebina nɛ kɩ-tɛ sɩʊ wɛ kɛlɛʊ nɛ kɩ-tɩ mɩzɩ ɛjaɖɛ tɩŋga taa pɩlɩnɛ mɛlɛnaa nɔmɔŋ woɖaa cɔlɔ mba palakaɣ-kʊ nɛ tʊmɩyɛ se pehiɣ wezʊʊ amini C kʊdɔŋ yɔ (scorbut). Palɩzɩɣ ku-hutu taa num nabʊyʊ pɩtaa wɛ akaŋgaa ñɩmɩŋ lɩm (limonène nɛ citral).

Valencia market - lemons

Akaŋgaanaa mba pɛwɛ leleŋ yɔ pɛkɛ tɩŋ pee wena pahayʊʊ yɔ nɛ pɩtɛ lɩm fɛyɩ ñɩmɩŋ sakɩyɛ. Sɛmɩŋ sɔzɩŋ nɛ nzulɩmɩyɛ yɔ leleŋ nɛ ñɩmɩŋ ɖoŋ yam sikiri nɛ num taa ñɩm koŋ lɛɛzʊʊ lɩnɛ pɩtɛ wɛtʊ cɔlɔ, tɛtʊʊ nɛ ɛjaɖɛ ɖɩwɛyɛ alɩwaatʊ cɔlɔ nɛ pɩɣʊ nɛ akaŋgaa pɩnzɩ nɛ tamtʊ ɖɔkʊʊ, pɩpɩsʊʊ kpoŋkpolo tayɩ ŋgʊ paakpakʊʊ leleŋ yɔ.

Citrus x Limon JPG1

Palakɩ-kʊ nɛ saladɩ yee fɩnɛkɩrɩ ɛ-fɛyɩ kɔyɔ. Pe-siduu kɩ-nɛ lɩm lɛ, pɩpɩsɩɣ sʊlʊm kpem, pe-siduu-kʊ nɛ tɔnasɩ lɛɛsɩ sakɩyɛ. Passama-kʊ pɩŋ pɩlɩnɛ mbʊ kʊkʊʊ azuuma nɛ kʊdɔmɩŋ mbʊ lɛ, palakɩ-kʊ nɛ tʊmɩyɛ nɛ pɩɖaŋgʊʊ ɛyʊ liu tɛ wɩzasɩ nɛ kɩ-ɖaŋgʊʊ ɛyʊ nesi kʊzɔɔtʊ tʊma ɖɩlaɖɛ taa. Palakɩ-kʊ nɛ tʊmɩyɛ ajana wondʊʊ kpɛlɛkʊʊ ɖɩlaɖɛ taa nɛ kɩ-sɛzʊʊ nɛ kɩ-lozuu ɛyʊ tɔmnaɣ. Kɩ-tɛ leleŋ lɩm lʊkɩna ɛyʊ tɛ ɛvam nɛ kɩ-yeki se ɛyʊ ɛwɛnɛ yɔɔdɔɣ tɛ nɔɔ kɩbaŋga. Kɩ-tɛ fitamini C ɖɔʊʊ nɛ kɩ-tɛ kʊdɔmɩŋ kʊɣʊ yeba se akaŋgaa ɛkɛ piye ndɩ yolim taa lɛ, palʊkɩna azuuma yɔ. Akaŋgaa lɩm yɔɔlʊʊ ɛyʊ taa tɔɔnaɣ camɩyɛ.

Albatera C. limon-1