Ɛsɔ kʊdɔŋ (Variole)

Pɩlɩɩna Wikipediya

Ɛsɔ kʊdɔŋ kɛ kʊdɔŋ kɩɖɛɖɛʊ ŋgʊ kɩwɛ sɔtʊ yɔ. Kʊdɔŋ ŋgʊ kɩɖɛʊ piŋ ɛyaa sakɩyɛ. Tɔmpiye ɛsɔ kʊdɔŋ lɩna latɛŋ kʊnʊŋ taa varus, i nɛ ɖɩ-tɔbʊʊ se mʊɖɛ piye nɛ varius, a, um ɖɩ-tɔbʊʊ se takɩŋ tʊ. Pasɩŋ ɛsɔ kʊdɔŋ nɛ ɛyʊ yɔɔ mʊyaa pee pɩwɛ takɩŋ takɩŋ.

Kʊdɔŋ ŋgʊ kɩpasa ɖooo pɩnaɣ 1977aloma fenaɣ kɩyaakʊ 26 (evemiye kpaagbaa ndɛ ndɩ ɖi-wiye pana ɛyʊ nɛ kʊdɔŋ ŋgʊ Somaalii ɛjaɖɛ taa yɔ, ɛyʊ ɛ-nʊ ɛkɛ tɩzɩyʊ nɛ pasɩ-ɩ ɖɔkɔtɔ tɛ, pɩlɩna OMS ŋgbɛyɛ (kedeŋga taa ŋgbɛɛ ndɩ ɖɩcɔŋna tɔnʊʊ taa alaafɩya yɔɔ yɔ), pʊsɔzɩna sʊbɩtʊ tɛ ɛyaa kpeɣluu sakɩyɛ sakɩyɛ pɩnaɣ 1958 paɣzɩtʊ alɩwaatʊ nɛ feŋguu tʊmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ ɖɔɖɔ kaawɛ pɩda peɖe kpanɛ pɩnaɣ 1967 alɩwaatʊ taa.

Ɖooo kpaɣɖʊ 21 alɩwaatʊ taa kɛ pasɩɣ kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-tɛ hɔɔlasɩ kɩɖɛzɩsɩ tʊma wena atakɩɣ nɛ a-na kʊdɔmɩŋ yɔ, wena OMS sɩma-yɛ yɔ. Ɛsɔ kaatɩna ɛyaa sakɩyɛ tɛ sɩm Erɔpʊ ɛjaɖɛ taa pɩcɔɔ pɩtalɩ kpaɣɖʊ 18 alɩwaatʊ taa. Ɛsɔ kʊdɔŋ ŋgʊ kɩɩtɩna Louis 14 lʊlʊkʊ tɛ sɩm pɩnaɣ 1712. Alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa paya kʊdɔŋ ŋgʊ se ɛsɔ kʊdɔŋ nɛ pamasɩ-kʊ nɛ casaɣ kʊdɔŋ, ŋgʊ ɖɩcɔna kɔyɔ kɩ-nɛ-kʊ payaɣ ɖama nabʊyʊ.

Pɩkɛ kʊdɔŋ ŋgʊ kɩwɛ ɛyaa yeke koŋ hɛkʊ taa yɔ. Kɩfɛyɩ ɖɩcaɣyɛ kpɩna hɛkʊ taa yaa kɩɖɛʊ pɩtɩŋna tɛtɛ ñɩtʊ yɔɔ. Kʊdɔŋ sʊtʊ lɩna ɛyʊ nɔɔtaa kɩcɩkpɩŋ mʊʊna cɔlɔ nɛ liuu tɛ tomnaɣ yɔɔ kɩcɩkpɩŋ cɔlɔ. Ɛsɔ kʊdɔŋ pɩzɩɣ ɖɛzɩɣ kʊɖɔŋ kpaɣ ɖooo alɩwaatʊ ndʊ pɩɖɩkɩ ɛ-tomnaɣ pɔŋ.

Ɛyʊ kʊdɔŋ tʊ ɖɩhɩnɩyɛ nɛ e-wonduu kɩsʊsʊtʊ tɩya ɖɔɖɔ kʊdɔŋ ɖɛtʊ nɛ pɩpɔzɩɣ se powona-tʊ momoluku ñɩɣyʊʊ taa. Ɖɔɖɔ lɛ, wonduu ndɖu palaba-tʊ nɛ tʊmɩyɛ nɛ kʊdɔŋ tʊ ɛ-nʊ yɔ, pakpaɣ-tʊ nɛ palabɩna weyi ɛfɛyɩna kʊɖɔŋ ŋgʊ yɔ pɩɖɛ-ɩ ɖɔɖɔ.

Kʊdɔŋ sɔtʊ pɩzɩɣ pɩɖɛ pɩtɩŋna ɛyʊ weyi patɩɩ sɔba-ɩ piteleɖi yɔ nɛ ɛwɛna kʊdɔŋ ŋgʊ yɔ. Nɔnɔsɩ nzɩ kʊdɔŋ ŋgʊ kɩkɩlɩɣ tɩŋgɩnaʊ nɛ kɩkpaɣ ɛyaa yɔ lɛ, ɛyʊ feziŋ nɔnɔsɩ paa nɔmɔŋ lɛɛŋ ɛwɛ kɔyɔ.