Karayiibɩ Teŋgu
Karayiibɩ Teŋgu kɛ patasa yaʋ yaa paya ɖɔɖɔ size Antiiyiwaa Teŋgu. Karayiibɩ Teŋgu kʋnɛ yɔ, kɩ-kɛna lɩm fɛɛʋ Atɩlantiki Lɩŋamʋʋ. Kɩ-wɛna yaa panaɣ kʋnɛ Ameriki hɛkʋ nɛ hɛkʋ hɔɔlʋʋ taa kiŋ.
Nɛ paɣpɩzɩɣ pana kʋ ɖɔɖɔ nɛ Mɛkɩsiiki kɔlfɩ nɛ kɩ-hadɛ hɔɔlʋʋ taa kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ kiŋ. Teŋgu kʋnɛ yɔ, kɩ-walanzɩ taa maɣkʋna yaa talɩɣ ɛzɩ 2415 kɛ mɛtɛ waa kudoku mbɩ yɔ. Ɛ-walanzɩ kpaɣna wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa mbɩ yɔ, pɩkɔ pɩsɩna wɩsɩ ɖʋɖɩyɛ hɔɔlʋʋ ɖɔɖɔ taa mbɩ yɔ.
Pamaza ɛ-walanzɩ taa lɛ, ɛ-talɩɣ ɛzɩ 2640002 kɛ mɛtɛ waa kudoku kaare mbɩ yɔ, kɛ ɛ-hɛkʋʋ nɛ hɛkʋʋ walanzɩ taa pɩkpaɣʋ nɛ hayuu kiŋ hɔɔlʋʋ taa nɛ pɩkɔ pɩtalɩ hadɛ kiŋ hɔɔlʋʋ taa yɔ. Karayiibɩ Teŋgu kʋnɛ yɔ, kɩ-hɩɖɛ lɩna yaa nɛ ɛzɩ yɔ ɖɩ-hɩɖɛ tikiɖe wɛ Karayiibɩ taa.
Karayiibɩ kʋnɛ yɔ, kɩ-kɛna samaɣ ŋga kaawɛ peɖe yɔ yaa ŋga kɛ-tɛ kaawɛ peɖe hɔɔlʋʋ taa kɔcɔlɔ. Samaɣ kanɛɛ yɔ, kaawɛ peɖe nɛ pɩcɔ Ɛsɩpaañɩ ɛjaɖɛ taa mba talɩɣ, kpaɖʋ 15 kʋnɛ kɩ-taa. Lɩm kan̄aɖaɣ kpɛlɛkʋʋ cɔɔlʋʋ ajɛɛ ndɩ ndɩ hɛkʋʋ taa nesi tʋmlaɖa kpeekpe ŋgbɛ, ɖʋna Karayiibɩ Teŋgu kʋnɛ yɔ kɩ-kamasɩ ɛzʋ nɔ yɔ:
Cɛŋga miŋ n̄ɩŋga nakɛyɛ kpɩtɩna nɛ cap Catoche kɛ lɩm kiteŋ Yucatan,nɛ hayuu kiŋ hɔɔlʋʋ taa pɩsɩna wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa kiŋ.
Wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa kiŋ lɛ, pɩkpaɣna cabeza Chiquita nɛ hayuu kiŋ hɔɔlʋʋ taa, nɛ pɩtɩŋ cɔlɩɩ kɛ kapɩ ŋgʋ tɛ meridiyɛ(méridien).
Hadɛ hɔɔlʋʋ taa kiŋ nɛ wɩsɩ ɖʋɖɩyɛ hɔɔlʋʋ taa lɛ, punta Baja pɩkpaɣna pɩɖɛ pʋwolo, Fenezuyeelaa pɩkɔ pɩtalɩ Ameriki hadɛ ŋgʋ kiŋ.