Taŋkanika kujomuu

Pɩlɩɩna Wikipediya
Lake tanganyika

Taŋkanika kujomuu, kujomuu kɩkɩlɩɣ lɛɛkʊ Afrika taa kujomɩŋ kɩkɩlɩŋ taa, walanzɩ taa lɛ, kɩkɛ naalɛ ŋgʊ Fikitoriya wayi nɛ liŋgʊʊ taa nɛ palaka taa lɛ kɩkɛ naalɛ ŋgʊ kedeŋga taa Bayɩkalɩ ŋgʊ wayi nɛ kɩkɩlɩ ɖalakɩŋ leleŋ lɩm taa pɩtalɩ kilomɛta waa 677. Kedeŋga kpeekpe taa lɛ ŋgʊ kɩta kpakpasɩ kɩlɩ ɖɔʊʊ. Kujomuu ŋgʊ kɩ-lɩm talɩɣ Koŋgo fɛɛʊ nɛ Atɩlantɩkɩ lɩŋgamʊʊ. Peyekɩ nɛ ɖɩnɩɣ se kɩ-tɛ wɛʊ talɩ pɩnzɩ miiliyɔɔ waa nɛɛlɛ mbʊ yɔ.

Kɩ-walanzɩ talɩ kilomɛta waa 32900 kpɛɛ ko yaa kɩwalanzɩ wɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ Pɛlɛzɩkɩ ɛjaɖɛ walanzɩ nɛ kɩɖalakɩŋ talɩ kilomɛta waa 677 Tanzaani kamaɣ yɔ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa kiŋ nɛ Koŋgo ɛjaɖɛ mɛwɛ madɩ yɔ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa kiŋ. Kɛ-tɛ kiɖe yɔ nɛ hayi yɔ tɛyɩna ajɛyaa ana nɛ Purundi ɛjaɖɛ nɛ ke-kiɖe yɔ nɛhaɖɛ yɔ tɛyɩna nɛ Sambii ɛjaɖɛ. Pana nɛ Koŋgo wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa kiŋ Mitumba pʊŋ.

Taŋkanɩka fɛɛʊ walanzɩ talɩ kilomɛta waa 250000 kpɛɛ ko. Kɛ-tɛ pɔsɩ kɩkpɛndasɩ sɔsɔsɩ kɔyɔ Malagarazi nɛ Rusizi nɛ Ifume nɛ Lufubu nɛ Lunangwa nzɩ sɩ-tɛ lɩm ɖɔʊ kɩ-ta talɩ kilomɛta kubu waa nɛɛlɛ nɛ naanza yɔ pɩnaɣ taa nɛ tɛɛŋ ñɔzɔzʊ kɩ-lɩm ɖɔɖɔ kilomɛta kubu waa pɩtalɩ ɖɔɖɔ hiŋ nɩnza nɛ kʊyʊm mbʊ yɔ pɩnaɣ taa. Malagarazi pɔɔ kɩkpɛdaɣ kɛwɛ ɖooo lɔŋ pʊcɔ kujomuu ŋgʊ kɩwɛ nɛ kɩɩkɛ Koŋgo pɔɔ kɩkpɛndaɣ ɖooo canaʊ taa.

Kujomuu ŋgʊ kɩ-hɩɖɛ, Étanga 'ya ni'a ebembe taa yaa kibembe taa tɔbʊʊ se siduu lone. Richard Francis Burton nɛ John Hanning Speke kɛnɛ kɔɔnaɣ Erɔpʊ ɛyaa mba pɛlɛ-kʊ naʊ yɔ pɩnaɣ 1858 nɛ Burton kpaɣ lɩmaza ɛzɩ pediyuu-wɛ yɔ tɛ nɔɔ ɖɛyʊ nɛ ɛtɔŋ se pakpaɣ kiɖedɛ hɩɖɛ ndɩ, ndɩ ɖooo canaʊ taa padalakɩ-ɖɩ nɛ tʊmɩyɛ yɔ.