Tɛtɛɛ miŋ

Pɩlɩɩna Wikipediya
Erta Ale, Ethiopia
Augustine volcano, Alaska
An aerial view of the towering volcanic peak of Mt. Nyiragongo, DR Congo

Tɛtɛɛmɩŋ kɛna tɛtɛɛ ñam ñam lakasɩ nasɩyɛ nɛ sɩpɩzɩɣ nɛ sɩlɩɩna lɩm sɔsɔm tɛɛ yaa pʊŋ tɛɛ. Pɩkɛna momoɖe naɖɩyɛ nɛ ɖɩyaɣ kpu lɛ miŋ kolonzi lɩɣna awayɩ kiŋ mɩŋŋ mɩŋŋ. Miŋ kolonzi nzɩ si-taa nɛ feveku nakʊyʊ nɛ kʊkʊ-taa nɛ gaazɩ, teefraas nɛ pɩlɩgna hidromagɩmatiki taa.

Miŋ kolonzi nzi sɩlɩɣna awayɩ kiŋ mɩŋŋ mɩŋŋ mbʊ yɔ, siniidiɣ yaa sɩhɛɣ lɛ, pɩpɩsɩ kaaŋ nɛ pɛkɛɣ pʊŋ yaa lɩm hɛkʊ taa tɛtʊ. Kaaŋ ɛnʊ ɛpaɣlʊʊ sɩŋŋŋ yaa ɛzɩ ɛmaɣna. Tɛtɛɛmɩŋ lakɩ nɛ kaaŋ ndɩ ndɩ weyi ɛlɩɣ yɔ, miŋ kolonzi nzi sɩlɩɣna awayɩ kiŋ mɩŋŋ mɩŋŋ yɔ sɩ-ɖɔʊ taa nɛ sɩ-ɖoŋ taa nɛ alɩwaatʊ ndʊ sɩkpakɩɣna nɛ sɩhɛɛna yaa siniidina yɔ nɛ pʊŋ ndɩ nɖɩ weyi ɛwɛɣ na pɩtɩŋna tɛtɛɛmɩŋ ɛnʊ ɛ-yɔɔ yɔ, pɩtɩŋga payɩ pɩwɩlɩɣna se tɛtɛɛmɩŋ ɛnʊ ɛwɛ ndɩ ndɩ. Tɛtɛɛmɩŋ tɔm lɛ, mba pañɩnɩɣ tɛtɛɛ ñɩm nɛ mbʊ mbʊ pɩlabɩnaa yɔ pɛwɛɛ nɛ pañɩnɩɣ nɛ panɩɣ mɩŋ ɛnʊ ɛ-ɖɩlɩyɛ alɩwaatʊ nɛ palɩzɩɣ ɛ-tɔbʊʊ camɩyɛ pazɩ pazɩ.

Tɛtɛɛmɩŋ kɛna mbʊ pɩfɛyɩ kɛlɛʊ se ɛyʊ ɛnɩɩ pɩ-taa lɔŋ yɔ yaa camɩyɛ kɛlɛʊ yɔ. Ɛkɛna tɛtɛɛ mɩŋ weyi ɛlɩɣna tɛtɛɛ yem tuda nɛ e-hola lɩɣ momoloku tɩyɛ yɔ. Miŋ kolonzɩ nzɩ nabʊyʊ taa lɛ sɩtɩnɩɣ ɖama yɔɔ pɩlaaɣ pɩlaaɣ yaa sɩkakɩ kɩkaawʊ. Tɛtɛɛmɩŋ ɛnʊ ɛlakɩ ɖɔɖɔ mbʊ yɔ, e-miŋ kolonzi wɛtʊ yaa sɩlɩɣ pɩzɩɣ pɩlɛɣzɩ wɛtʊ yem ndɩ ndɩ. Paa nɛ mbʊ yɔ ñɩnɩyaa nɩna ɖama nɛ pakpaɣ se tɛtɛɛmiŋ wɛ nabʊlɛ taa:

Fuego Eruption, Guatemala, March 30, .2013

Tɛtɛɛmɩŋ weyi e-momolokiŋ sɛ kpaʊʊ yɔ nɛ ɛwɛ hɛɛ ɖɔɖɔ, e-miŋ weyi ɛtɔʊ fiŋŋ fiŋŋ yɔ ɛfɛyɩ kʊŋgʊlʊm yaa ɛtakpɩndɩ. Tɛtɛɛmɩŋ ɛnʊ ɛkɩlɩ tɔyʊʊ kɛ oseyaŋnaa cɔlɔ nɛ lɩm tɛɛ. Tɛtɛɛmɩŋ weyi e-momolokiŋ mɩzɩɣ kpaaa kpaaa yɔ nɛ e-miŋ wɛ laabɩɩ laabɩɩ tɩyɛ nɛ ɛ-taa sida tɔlɩma. Keteŋga kpeekpe yɔɔ lɛ, tɛtɛɛmɩŋ weyi ɛpɩzɩɣ nɛ ɛlɩɩ yɔ ɛtalɩɣ ɛzɩ 1500 yɔ nɛ pɩnaɣ taa lɛ weyi ɛlɩɣ yɔ ɛtalɩɣ ɛzɩ hiŋ looɖo yɔ (60).