Paŋgiizi

Pɩlɩɩna Wikipediya

Mbʊ payaɣ se paŋgiiizi (Banquise) yɔ, pɩkɛ lɩm taa ɖombe sɛŋgɛlɩtʊ. Nabʊyʊ ɛɛpɩzɩɣ pɩcaɣ wezuu paŋgiizi yɔɔ. Ɛlɛ, nabʊyʊ pɩzɩɣ pɩcaɣ wezuu lɩm tɛɛ. Ɖombiye sɛŋgɛlʊʊ tɛɛ papɩzɩɣ pana mbʊ payaɣ se «Explorer’s Cove» yɔ pɩtɛ paŋgiizi (New Harbor, détroit de McMurdo). Papɩzɩɣ ɖɔɖɔ pana lɩm tɛɛ wondu ndɩ ndɩ pɔɔya. Paŋgiizi ɖompiye sɛŋgɛlɩtʊ ndʊ, lɩm sɔsɔm yɔɔ pɩmaɣ. Lɩm kiɣna nɛ pɩpɩsɩɣ ɖompe. Teŋgu taa lɩm yaa lɩŋgamɩŋ taa ñɩmbʊ yaa pɔsɩ taa lɩm kiɣna nɛ pɩpɩsɩɣ ɖompe. Lɩm taa nabʊyʊ wɛɛ nɛ payaɣ-pʊ se kalɔtɩ klasiyɛɛrɩ (calottes glaciaires) waa. Pacaɣ wɛʊ ɛzɩ ɖompe wena a-tɔm ɖɩyɔɔdʊʊ yɔ, ɛlɛ, pɩtɛkɛ ana. Paba lɛ, tɛʊ sɔsɔʊ nɩɣ nɛ ɖomba wena alɩɣna ɛsɔdaa nɛ atɔlʊʊ yɔ, ana kpɛdɩɣna nɛ pɩpɩsɩɣ lɩm taa taŋganaa mba. Paŋgiizi kʊbɩnʊʊ kpɛndɩɣ pɩtalɩ walanzɩ naadozo yaa naanza mbʊ yɔ. Paŋgiizi ŋgʊ payaɣ ɖɔɖɔ se pɩnaɣ paŋgiizi yaa niikaɣ alɩwaatʊ paŋgiizi yɔ, kiileɖiɣ pɩtalɩ pɩnaɣ tɩŋɛ. Alɩwaatʊ ndʊ payaɣ se hiver polaire yɔ, alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa pɩnaɣ paŋgiizi paɣzʊʊ maʊ sɛŋgɛlɩtʊ. Kɩpaɣzɩɣ maʊ sɛŋgɛlɩtʊ alɩwaatʊ ndʊ teŋgu lɩm takɩlɩ saʊ miŋ kpaŋŋ yɔ. Teŋgu taalɩm wɛʊ niikaɣ fɩnɩnɩ. Halɩ feveku tiki -1, 8 °c tɛɛ mbʊ yɔ. Niikaɣ alɩwaatʊ taa ɖompe kiɣ atalɩ mɛta yaa mɛtɛnaa naalɛ mbʊ yɔ. Halɩ pɛtɛkpɛndɩna ɖompe cikpena wena amaɣ paŋgiizi ŋgʊ kɩ-yɔɔ yɔ. Pɩnaɣ 1980 taa pamaɣzɩ aritiki tɛ paŋgiizi nɛ pana se ki-kigiŋ kɛ kpaɣ mɛtɛnaa 1,89 nɛ pɩtalɩ mɛtɛnaa 2,62. Pɩnaɣ 2012 taa lɛ, ki-kigiŋ tiba kpaɣ mɛta kʊɖʊmʊʊ nɛ puwolo pɩtalɩ mɛtɛnaa 1,75. Kpaɣ pɩnaɣ 1980 taa nɛ pɩnaɣ 2012 ñɩŋga taa lɛ, kpaɣ lakɩŋ fenaɣ ɖɩ-tɛnɖɛ nɛ puwolo pɩtɛyɩ agoza fenaɣ kɩmaŋ lɛ paŋgiizi ɖompe kiɣ nɛ pɩkɩlɩ. Ɛlɛ, kpaɣnɩ kɩyɛɛna fenaɣ ɖɩ-tɛnɖɛ nɛ puwolo kamɩŋ fenaɣ tɛyɩ kɩmaŋ lɛ, paŋgiizi ɖompe ɛɛkɩlɩɣ kiu. Lakɩŋ fenaɣ ɖɛʊ kpa lɛ, paŋgiizi ɖompe sɛŋgɛlɩtʊ tazɩɣ ɖaɣlʊʊ nɛ pɩkɩlɩ kpem. Tɩpɩlɩɣ ɖama yɔɔ halɩ pɩtalɩ kilomɛtɛnaa 9,5. Ɛlɛ, ti-huuu pasɩɣ alɩwaatʊ ndʊ paŋgiizi woki kiɖuuna KanadaaRuusii pe-kidemiŋ yɔ.